پاڪستان هن وقت هڪ خوفناڪ حقيقت جي ور چڙهيل آهي: هيءُ ملڪ پنهنجي عورتن ۽ ڇوڪرين لاءِ هڪ ٻرندڙ جبل آهي. سندن روشن ۽ اميدن سان ڀريل زندگين کي بي رحميءَ سان ختم ڪيو پيو وڃي، ڄڻ ته اهي ٻارڻ هجن. هيءَ يورپي تاريخ جي اونداهي واري دؤر جي ياد ڏياري ٿي، جڏهن عورتن کي جادوگريءَ جو الزام هڻي ساڙيو ويندو هو رڳو ان ڪري جو مردن پاران مڙهيل حدن کي انھن ٽوڙڻ جي همت ڪئي هئي.
ثناءُ يوسف، سترھن ورھين جي ٽِڪ ٽاڪر، جو پنهنجي گهر ۾ وحشياڻو قتل اڪيلو واقعو ناهي؛ هي هڪ اهڙي سماج جي ٻرندڙ علامت آهي جنھن عورت دشمنيءَ ۾ دوزخ برپا ڪري ڇڏي آھي!ان کان به وڌيڪ خوفناڪ حقيقت آهي ته قاتلن جي حمايت ڪئي وڃي ٿي. حيرت انگيز جواز پيش ڪيا وڃن ٿا آهن، ڄڻ ته هي وحشياڻو ڏوهه ڪو نيڪ عمل هجي. هي رڳو بي حسي ناهي؛ هي ذهني دهشتگرديءَ جو هڪ فعال ۽ بدمعاش روپ آهي جيڪو اسان جي ملڪ جھالت ۽ اونداھي واري دورڏانھن ڌڪي رھيوآھي جنھن جي خلاف الله پاڪ اسان تي رحم ڪري رسول اڪرم آقا محمد مصطفيٰ صلي الله وعليه وسلم جن کي دنيا ۾ احسان جي صورت ۾ موڪليو. دنيا جو ڪوبه مذھب، سماجي سرشتو اھڙوعمل ڪيئن ٿو برداشت ڪري سگھي جنھن ۾ عورت کي سندس ھر سماجي حيثيت ۾ قتل ڪيو وڃي! اسان جو سماج ڇو هڪ اهڙي ماحول ۾ تبديل ٿي ويو آهي جتي عورتن جون زندگيون ايتريون سستيون، آسانيءَ سان ختم ٿيندڙ آهن؟ ان جا ڪيئي سبب آھن :
خانداني پدرشاھي ۽ عورت دشمني:
صدين کان، پاڪستاني سماج اهڙي نموني ٺهيل آهي جتي مردن کي مڪمل طاقت ۽ اختيار حاصل آهي، عورتن کي ملڪيت، "عزت” جي محافظ ۽ ماتحت مخلوق سمجهيو وڃي ٿو. هي پکڙيل نظريو هڪ اهڙي ثقافت کي هٿي ڏئي ٿو جتي مردن جي بالادستي هڪ حق سمجهي وڃي ٿي، ۽ عورتن جي زندگين تي ڪنٽرول کي جائز سمجهيو وڃي ٿو، جنهن کي اڪثر تشدد ذريعي لاڳو ڪيو ويندو آهي. "عزت” (غيرت/عزت) جو تصور، خاص طور تي عورتن جي جنس ۽ روين سان ڳنڍيل، انتهائي تشدد جو هڪ خطرناڪ جواز بڻجي وڃي ٿو، جنهن ۾ صدف حوصلو جهڙيون اميد ۽ اتساھ وارويون نياڻيون، ڪوڙي "غيرت جي نالي تي قتل” ڪيون ٿيون وڃن. ھلڪو مھڻو به وحشياڻي انتقام کي جنم ڏئي سگھي ٿو، جنهن جو مقصد خانداني عزت کي "بحال” ڪرڻ هوندو آهي!
ڪمزور قانوني نظام ۽ ڏوهين کي سزا نه ملڻ:
عورتن جي تحفظ لاءِ مختلف قانون موجود هجڻ باوجود، انهن تي عملدرآمد انتهائي ناڪافي آهي. قانوني نظام اڪثر سست، ڪرپشن سان ڀريل، ۽ بااثر ماڻهن يا قبائلي سردارن جي دٻاءُ هيٺ رھندو آهي. عورتن خلاف تشدد جا ڪيترائي ڪيس، رپورٽ به نه ٿيندا آهن، يا جيڪڏهن اهي رپورٽ ٿين به ٿا، ته انهن کي اڪثر غير رسمي نظام جهڙوڪ جرڳن يا پئنچاتن ذريعي نبيريو ويندو آهي جيڪي اڪثر ڪري متاثرين لاءِ انصاف جي بدران مردن جي اختيار کي اوليت ڏيندا آهن. هي وسيع ڏوهين کي سزا نه ملڻ وارو رويو ڏوهارين کي همٿائي ٿو ته اهي بنا خوف جي عورتن خلاف ڪات ڪھاڙا کڻي سگھن ٿا.
عورتن ۾ گهٽ تعليم ۽ معاشي ڪمزور حيثيت:
پاڪستان جي ڪيترن ئي حصن ۾، خاص طور تي ٻھراڙي واري سنڌ ۾ جتي صدف حوصلو جھڙيون نياڻيون الائي ڪيئن پڙھي سگھيون، عورتن جي في سيڪڙو تعليم خطرناڪ حد تائين گهٽ آهي. تعليم جي هيءَ کوٽ عورتن جي حقن جي آگاهي، مدد طلب ڪرڻ جي سندن صلاحيت، ۽ معاشي آزاديءَ جي سندن موقعن کي محدود ڪري ٿي. مردن تي معاشي انحصار سندن ڪمزوري کي وڌيڪ مضبوط ڪري ٿو، جنهن ڪري انهن لاءِ بدسلوڪي واري صورتحال کي ڇڏڻ يا پدرشاھي جي اصولن کي چيلينج ڪرڻ انتهائي مشڪل بڻجي وڃي ٿو.
مذهبي ۽ ثقافتي اصولن جي غلط تشريح:
جيتوڻيڪ اسلام چٽي ريت عورتن جي حقن ۽ احترام تي زور ڏئي ٿو ، پر ڪجهه ثقافتي تشريحون ۽ انتهاپسند نظريا انهن اصولن کي ميٽائي ظلم جو جواز پيش ڪن ٿا. اهي غلط تشريحون اڪثر ڪري اڳ ۾ موجود قبائلي رواج سان گڏجي وينديون آهن جيڪي روايت يا مذهب جي نالي تي عورتن خلاف تشدد کي جائز بڻائين ٿيون.
سماجي وھنواري گھاڙيٽو ۽ لاپرواهي:
سڀ کان وڌيڪ پريشان ڪندڙ سماجي حالت عورتن خلاف تشدد جو خطرناڪ حد تائين رواجي بڻجڻ آهي. ثناءُ يوسف جي قاتل جي تعريف ڪندڙ آن لائن تبصرا، ۽ اڪثر اهڙن ظلمن جي چوڌاري ڇانيل خاموشي، هڪ گهري سماجي لاپرواهي ۽ قبوليت کي ظاهر ڪن ٿا. عورتن خلاف تشدد کي "خانداني معاملو” يا "بي عزتي” جي جوازي جواب طور ڏٺو وڃي ٿو. ايئن عورتون ھڪ خطرناڪ سماجي خوف ۽ دٻاءُ هيٺ، ان پدرشاھي نظام کي نه صرف قبول ڪن ٿيون، بلڪه ان جو دفاع پڻ ڪن ٿيون۔
خوف جي دائري ۾ گذرندڙ زندگي
پاڪستان جي عورتن ۽ ڇوڪرين لاءِ، هر هڪ ڏينهن پل صراط مٿان هلڻ جي برابر آهي. تشدد جو هر وقت خطرو ڀلي اهو جسماني هجي، جذباتي هجي يا نفسياتيهڪ گُھٽيندڙ دٻاءُ جي صورت ۾ موجود رھي ٿو. ڇا سندن زبان کولڻ سان بي عزتي ٿيندي؟ ڇا ڪنهن خواب جي پيروي ڪرڻ سان سزا ملندي؟ ڇا رڳو روايتي اصولن کان ٻاهر زندگي گذارڻ جي قيمت انهن کي پنهنجي جان ڏيڻي پوندي؟ هي رڳو جسماني خطري بابت ناهي؛ هي هڪ اهڙي رواج جو اڻ سھڻ وزن بابت آهي جيڪو سندن زندگي کي مڪمل تابعداري سان ڳنڍي ٿي. گھرَ، جيڪو پيار ۽ حفاظت جون پناهگاهون هئڻ گهرجن، اهي خوفناڪ جنگي ميدانن ۾ تبديل ٿين ٿا. گهٽيون خطرن جو ڄار بڻجن ٿيون. ۽ آن لائن دنيا، نجات ڏيڻ جي بدران، ذهني شڪارين کي پناهه ڏئي ٿي جيڪي بنا ڪنهن سزا جي هراسان ۽ ڌمڪائيندا آهن۔
جڏهن ثناءُ يوسف جهڙي ڇوڪري کي ماريو وڃي ٿو، يا صدف حوصلو جهڙي هڪ اميد سان ڀرپور استاد کي قتل ڪيو وڃي ٿو، ته اهي وحشت پوري ملڪ جي هر عورت ۽ ڇوڪريءَ کي هڪ پيغام موڪلي ٿي: توهان محفوظ ناهيو، اتي به نه جتي توهان کي سڀ کان وڌيڪ محفوظ محسوس ڪرڻ گهرجي ۽ جڏهن ان پيغام کي سخت مذمت جي بدران، حيرت انگيز منظوري ملي ٿي، ته اها کين هڪ وحشياڻي، اڻ ڏٺل جيل ۾ قيد ڪري ٿي هڪ اهڙو جيل جنهن جي ڪا جسماني ڀت ناهي، پر جنهن جون لوھيون شيخون موتمار آهن.
جڏهن ڌرتتي سندن پيرن کي ساڙي رهي ھجي ته اهي ڪيڏانهن وڃن؟ سخت مجبوريءَ جي لمحن ۾، عورتن ۽ ڇوڪرين کي تڪڙي ۽ حقيقي پناهه جي ضرورت ھوندي آهي محفوظ گهر، قانوني مدد، ۽ مضبوط سهائتا نيٽ ورڪ جيڪي انهن کي ٻرندڙ کوري کان بچائين. پر، اهي حياتي بچائيندڙ سهولتون تمام گهٽ آهن. اهي وسيلا هميشه فنڊن جي کوٽ جو شڪار، انتهائي گهٽ، ۽ اڪثر ڪري پهچ کان ٻاهر آهن، خاص ڪري ڳوٺاڻن علائقن ۾. جيتوڻيڪ، ڪنهن معجزي جيان، اتي موجود به آهن ته، مدد طلب ڪرڻ جي هڪ وڏي قيمت آهي: بدنامي! بچڻ جو مطلب آهي بي عزتي، خاندان لاءِ بي غيرتي، هڪ معاشري کان نيڪالي. انصاف جو مطالبو ڪرڻ جو مطلب آهي مسلسل انتقام، هڪ انتقامي ڪارروائي جيڪا اڪثر وڌيڪ تشدد يا موت تي ختم ٿئي ٿي. بيشمار عورتن لاءِ، تڪليف ڏيندڙ خاموشي واحد برداشت لائق عمل لڳي ٿو، ڇاڪاڻ ته جيڪي نظام انهن کي بچائڻ لاءِ ٺهيل آهن، اهي اڪثر ڪري سندن ظلم ڪندڙن جو ساٿ ڏين ٿا، ۽ سندن عذاب ۾ شريڪ ٿين ٿا.
هي ڪمزور آپشن، جيتوڻيڪ يقيني طور تي اهم آهن، پر علاج ناهن؛ اهي هڪ نه ختم ٿيندڙ طوفان ۾ محض عارضي پناهگاهون آهن.ان باھ جي آڙاھ کي وسائڻ، عورتن ۽ ڇوڪرين جي حقيقي حفاظت لاءِ گھڻو ڪجهه گھربل آھي، ان لاءِ هڪ انقلابي تبديلي، اسان جي سماجي بنيادن جي مڪمل اوور هال جي ضرورت آهي.
تعليم جي اٽل طاقت:
تبديلي رڳو خواندگي سان نه پر روشني سان شروع ٿئي ٿي. اسڪولن کي رڳو رٽو لڳائڻ کان وڌيڪ، سراسري برابري، باهمي احترام، ۽ هر فرد جي بنيادي انساني حقن جي واضح تعليم ڏيڻ گهرجي. نصابي ڪتابن کي اهڙي مواد کان صاف ڪيو وڃي جيڪو عورتن کي گهٽ سمجهي، ۽ ڪلاسروم کي متحرڪ جڳهن ۾ تبديل ڪيو وڃي جيڪي ظلم خلاف وڙهندڙن جي آوازن کي فعال طور تي بلند ڪن. پر تعليم اسڪولن جي دروازن تي ختم نه ٿيڻ گهرجي—ان کي گھرن، مسجدن ۽ برادرين ۾ پکڙجڻ گهرجي، جيڪي ذهنن جي حقيقي آماجگاهون آهن.
مردن ۽ نوجوانن جو لازمي ڪردار:
هي رڳو عورتن جي جدوجهد ناهي؛ هي انسانيت جي بچاءُ لاءِ هڪ جنگ آهي،مردن کي هن ۾ حصو وٺڻ گهرجي. مردانگي کي گهڻي وقت تائين افسوسناڪ طور تي تسلط ۽ ڪنٽرول سان ڳنڍيو ويو آهي هاڻي ان کي پارٽنرشپ، تحفظ، ۽ گهري احترام جي طور تي نئين سر بيان ڪرڻ گهرجي. اهي پروگرام جيڪي نوجوانن کي واضح طور تي تشدد کي رد ڪرڻ، عورتن کي مڪمل برابر سمجهڻ، ۽ صحتمند، برابري وارا رشتا قائم ڪرڻ جي تعليم ڏين ٿا، اهي بدسلوڪي جي خطرناڪ زنجير کي ٽوڙڻ لاءِ انتهائي ضروري آهن. جڏهن مرد فعال طور پدرشاھي جي مخالفت ڪندا، ته سماج ۾ آھستي آھستي تبديلي ايندي .
۔قانون جي مڪمل حڪمراني:
عورتن جي تحفظ لاءِ ٺاهيل قانون موجود آهن، پر اهي سست آهن، ڪنڊائتا ڪيل آهن، يا چونڊي لاڳو ڪيا وڃن ٿا. پوليس ۽ عدالتن کي مسلسل عوامي دٻاءُ ۽ سڌارن ذريعي مجبور ڪيو وڃي ته هو صنفي بنياد تي تشدد کي هڪ سنگين، وڏي ڏوهه طور سمجهن، ان کي ڪڏهن به محض "خانداني معاملو” قرار ڏئي نظرانداز نه ڪن. ڏوهارين کي جي تڪڙي پڪڙ ۽ سزا ھڪ واضح پيغام ھوندو ته ڪير به قانون کان مٿاھون ڪونھي ۽ رياست عورتن خلاف تشدد جو ڪو به قسم برداشت نه ڪندي ۔ قانوني نظام کي متاثرين کي بچائڻ لاءِ هڪ اڻ ٽٽندڙ قلعو بڻجڻ گهرجي.
سوشل ميڊيا جي ٻه پاسي تلوار:
ڊجيٽل دنيا هڪ طاقتور قوت آهي، جيڪا عظيم چڱائي ۽ ڪوڙ/ برائي ٻنهي جو ڦھلاءُ ڪري ٿي. اها اهم ڄاڻ پيدا ڪري سگهي ٿي ۽ اهم مدد گڏ ڪري سگهي ٿي، پر اها نفرت ۽ زهر کي خوفناڪ رفتار سان پکيڙي ٿي. پليٽ فارمن کي ڌمڪين، حراساني، ۽ تشدد جي جشن کي فعال طور تي روڪڻ لاءِ جوابده بڻايو وڃي. ساڳئي وقت، استعمال ڪندڙن کي تعليم ڏني وڃي ته اهي هن ٽيڪنالاجي کي اخلاقي ذميواري ۽ گهري احتياط سان استعمال ڪن. عورتن کي به آن لائن پنهنجو بچاءُ ڪرڻ لاءِ خاص اوزارن ۽ علم جي ضرورت آهي، ته جيئن هڪ خطرناڪ جڳهه کي بااختيار رابطي ۽ يڪجهتيءَ جي جڳهه ۾ تبديل ڪري سگهجي.
