سنڌ، جيڪو پاڪستان ۾ گيس جي وڏي ۾ وڏي فراهمي ڪندڙ صوبن مان هڪ آهي، ان ۾ گيس جو بحران ڏينهون ڏينهن شدت اختيار ڪري رهيو آهي. هي بحران نه رڳو عام ماڻهن جي روزاني زندگي کي متاثر ڪري رهيو آهي، پر ان سان گڏوگڏ ملڪ جي معيشت، صنعتن ۽ روزگار تي به ڳڻتي جوڳا اثر پئجي رهيا آهن. سموري سنڌ کي بنيادي ضرورت مطابق گيس فراهم نه ٿي رهي آهي، جيڪو هڪ وڏو الميو آهي.
سنڌ قدرتي وسيلن سان مالا مال آهي ۽ اهو ملڪ جي مجموعي گيس جي پيداوار جو 60 سيڪڙو کان وڌيڪ حصو ڏئي ٿو. پر ان جي باوجود سنڌ جا ماڻهو ان وسيلن مان پورو فائدو حاصل ڪرڻ ۾ ناڪام نظر اچن ٿا. وفاقي حڪومت ۽ صوبائي حڪومت جي وچ ۾ وسيلن جي ورڇ تي اختلافن، نااهلي ۽ ناقص پاليسين سبب سنڌ ۾ گيس جي فراهمي ۾ شديد کوٽ پيدا ٿي رهي آهي. گيس فراهمي لاءِ ٺاهيل معاهدن ۽ آئيني حقن جي ڀڃڪڙي ڪري سنڌ جا شهرين پنهنجن حقن کان محروم آهن.
سن 2000ع جي شروعات ۾ سنڌ ۾ گيس جي پيداوار ڪافي مستحڪم هئي ۽ ان مان نه رڳو مقامي ضرورتون پوريون ٿينديون هيون پر ملڪ جي ٻين حصن کي پڻ فراهم ڪئي ويندي هئي پر گذريل ڪجهه سالن ۾ گيس جي وسيلن تي وڌندڙ دٻاءُ ۽ حڪومت جي ناقص پاليسين سبب سنڌ ۾ گيس جي فراهمي ۾ واضح گهٽتائي ڏسڻ ۾ آئي آهي.
سنڌ جي عوام لاءِ گيس جي کوٽ روزمره جي زندگيءَ ۾ وڏيون رڪاوٽون پيدا ڪري رهي آهي. سياري جي موسم ۾، ماڻهو گرم ڪرڻ جا متبادل ذريعا استعمال ڪرڻ تي مجبور آهن، جيڪي نه رڳو مهانگا آهن پر صحت ۽ ماحول تي به منفي اثر وجهن ٿا. انڊسٽريز، جيڪي معيشت ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿيون، پڻ گيس جي کوٽ سبب بند ٿي رهيون آهن، جنهن جو نتيجو بيروزگاري ۽ غربت ۾ واڌ جي صورت ۾ نظر اچي رهيو آهي.
هن بحران کي حل ڪرڻ لاءِ حڪومت کي سنجيده قدمن جي ضرورت آهي. پهريون قدم اهو آهي ته گيس جي وسيلن جي منصفاڻي ورڇ کي يقيني بڻايو وڃي ۽ سنڌ جي حقن کي تسليم ڪيو وڃي. ٻيو، نون گيس جي ذخيرا ڳولھڻ لاءِ جديد ٽيڪنالاجي ۽ ماهرن کي شامل ڪيو وڃي. اضافي طور تي، گيس جي استعمال ۾ فضول خرچي کي روڪڻ لاءِ آگاهي مهمون شروع ڪرڻ گهرجن.
سنڌ جي عوام ۽ انڊسٽريز لاءِ گيس جو بحران صرف هڪ توانائي جو مسئلو نه آهي، پر اهو سماجي ۽ معاشي مسئلو پڻ آهي، جيڪو حڪومت جي سنجيده رويي ۽ پاليسين جي بهتر نفاذ کان سواءِ حل نه ٿي سگهندو. جيڪڏهن هن بحران کي حل ڪرڻ لاءِ فوري ۽ موثر قدم نه کنيا ويا ته اهو سنڌ لاءِ وڌيڪ شديد مسئلا پيدا ڪري سگهي ٿو، جيڪي مستقبل ۾ پاڪستان جي مجموعي ترقيءَ تي به اثرانداز ٿي سگهن ٿا.
گيس جي کوٽ جو سڀ کان وڏو اثر گهرن تي پئجي رهيو آهي، جتي ماڻهن کي کاڌو تيار ڪرڻ ۾ ڏکيائيون ٿي رهيون آهن. خاص طور تي سياري جي موسم ۾ جڏهن گيس جي گهرج وڌي وڃي ٿي، تڏهن گيس جي اڻاٺ عام ماڻهن لاءِ عذاب بڻجي وڃي ٿي. گيس جي گهٽ دٻاءُ سبب ماڻهو متبادل ذريعن، جهڙوڪ ايل پي جي، ڪاٺيون، ۽ ڪوئلو استعمال ڪرڻ تي مجبور آهن، جيڪو نه رڳو مهانگو آهي پر صحت ۽ ماحول تي به خراب اثر وجهي ٿو.
انهيءَ کان علاوه، گيس جي کوٽ صنعتن جي به تباهي آڻي رهي آهي. خاص طور تي ڪراچي، جيڪو ملڪ جو معاشي مرڪز آهي، اتي جي صنعتن کي گيس جي کوٽ سبب وڏي معاشي نقصان کي منهن ڏيڻو پئجي رهيو آهي. ٽيڪسٽائل، سيمنٽ ۽ ٻين صنعتي شعبن ۾ پيداوار جي گهٽتائي سبب ڪيترائي ڪارخانا بند ٿيڻ لڳا آهن، جنهن سان مزدورن جو روزگار خطري ۾ پئجي ويو آهي. اهي صنعتون، جيڪي ملڪ لاءِ آمدني جو وڏو ذريعو آهن، انهن جي بندش سان پاڪستان جي برآمدات به گهٽجي رهي آهي.
گيس جي بحران جو هڪ اهم سبب انتظامي نااهلي آهي. گيس جي ورڇ جي ذميوار ادارن جهڙوڪ سوئي سدرن گيس ڪمپني (SSGC) ۽ سوئي ناردرن گيس پائيپ لائنز لميٽيڊ (SNGPL) پنهنجي ذميوارين کي صحيح نموني نڀائڻ ۾ ناڪام رهيا آهن. گيس جي چوري، پائيپ لائنن جي ناڪاره حالت ۽ پراڻي نظام جي بحالي لاءِ مناسب قدم نه کڻڻ سبب گيس جي فراهمي ۾ وڌيڪ مسئلا پيدا ٿي رهيا آهن.
انهيءَ صورتحال ۾ عام ماڻهن ۾ مايوسي ۽ غصي جي لهر پيدا ٿي رهي آهي. احتجاجن، مظاهرا ۽ روڊ بند ڪرڻ معمول بڻجي چڪو آهي، جتي ماڻهو پنهنجن بنيادي حقن جي لاءِ آواز اٿاريندا نظر اچن ٿا. حڪومت ۽ لاڳاپيل ادارن جي خاموشي ۽ لاپرواهي جي ڪري عوام ۾ بيچيني کي وڌي رهي آهي.
سنڌ ۾ گيس جي بحران کي حل ڪرڻ لاءِ فوري ۽ اثرائتي قدمن جي ضرورت آهي. سڀ کان پهريان، وفاقي حڪومت کي سنڌ جي وسيلن تي سنڌ جي عوام جو حق تسليم ڪرڻ گهرجي ۽ آئيني گهرجن مطابق گيس جي فراهمي کي يقيني بڻائڻ گهرجي. گيس جي چوري کي روڪڻ لاءِ سخت قانونسازي ۽ جديد ٽيڪنالاجي استعمال ڪندي مانيٽرنگ سسٽم قائم ڪرڻ گهرجي.
هن بحران جا ڪيترائي سبب آهن. پهريون ۽ بنيادي سبب آهي، وسيلن جي غير منصفاڻي ورڇ. آئين پاڪستان جي آرٽيڪل 158 تحت، ڪنهن به صوبي کي پنهنجي وسيلن تي پهريون حق حاصل آهي، پر سنڌ سان هميشه ناانصافي ٿيندي رهي آهي. سنڌ ۾ پيدا ٿيندڙ گيس جو وڏو حصو ٻين صوبن ڏانهن منتقل ڪيو ويندو آهي، جڏهن ته سنڌ جا رهواسي ۽ انڊسٽريز گيس جي کوٽ کي مسلسل منهن ڏيئي رھيا آهن.
ٻيو وڏو سبب آهي، حڪومت طرفان گيس جي ڳولھا ۽ نون وسيلن جي ترقي لاءِ سرمائيداري ۾ گهٽتائي. موجوده گيس جا ذخيرا تيزي سان ختم ٿي رهيا آهن ۽ نوان ذخيرا ڳولڻ لاءِ ڪوبه جامع منصوبو نظر نه ٿو اچي. ان کان علاوه، موجوده انفراسٽرڪچر ۾ تباهي ۽ ڪرپشن به هن بحران کي وڌيڪ سنگين بڻائي ڇڏيو آهي.
صنعتن جي بقا لاءِ متبادل توانائي جا ذريعا متعارف ڪرائڻ ۽ نوان منصوبن تي ڪم ڪرڻ ضروري آهي. ان سان گڏوگڏ، عوام کي توانائي جي استعمال بابت شعور ڏيڻ ۽ ان جي صحيح استعمال لاءِ مھم هلائڻ پڻ اهم ضرورت آهي. حڪومت کي گيس جي ورڇ ۾ شفافيت ۽ منصفاڻا اصول اپنائڻ گهرجن ته جيئن هر ماڻهو پنهنجي ضرورت مطابق گيس حاصل ڪري سگهي.
سنڌ ۾ گيس جو بحران رڳو انتظامي نااهلي يا وسيلن جي غلط ورڇ جو نتيجو ناهي، پر اهو صوبن جي وچ ۾ وڌندڙ ناهمواري ۽ وفاقي نظام جي ناڪامي جو به عڪاس آهي. جيڪڏهن حڪومت وقت سر اثرائتي پاليسيون اختيار نه ڪئي ته اهو بحران وڌيڪ شدت اختيار ڪندو، جيڪو نه رڳو سنڌ جي عوام پر پوري ملڪ لاءِ تباهي جو سبب بڻجي سگهي ٿو. تنهن ڪري، هي مسئلو حل ڪرڻ لاءِ گڏيل قومي ڪوشش جي ضرورت آهي.
