پاڪستان جي معيشت ٻھ واٽي تي بيٺل آھي، شديد چئلينجن جي هڪ قطار کي منهن ڏئي رھي آھي.جيڪا معاشي ڦيرن جي عام وهڪرن کان ٻاهر آهن. انهن چئلينجن ۾، تمام گھڻي ناڻي واڌ،قرض جو ڳرو بار ۽ ڪرنسي جي قيمت ۾ نمايان گھٽتائي شامل آھي. اھي رڳو تجريدي معاشي اشارا نه آهن. اهي شھري علائقن کان ويندي ٻھراڙين جي لکين ماڻھن جي زندگيءَ تي ٺوس اثر وجھي رھيا آھن ۽ ملڪ جي مستقبل جي امڪانن جي چٽي نموني جوڙجڪ ڪن ٿا.رواجي زندگيءَ کي مهانگائي سخت متاثر ڪيو آهي، گهريلو بجيٽ کي نپوڙي ڇڏيو آهي ۽ ڪيترن ئي ماڻهن کي بنيادي ضرورتن جي وڌندڙ قيمتن کي منهن ڏيڻو پيو آھي. وڌندڙ ملڪي ۽ غيرملڪي قرض ،مالي استحڪام لاءِ خطرو بڻجي ٿو وڃي ۽ ملڪ جي ترقي جي ھدفن کي پورو ڪرڻ لاءِ دٻاءَ وجهي ٿو. ان کانسواءِ پاڪستاني رپئي جي قيمت ۾ گهٽتائي انهن مسئلن کي اڃان بھ وڌائي ٿي ڇڏي، جنھن سان درآمد لاڳت کان وٺي ٻاهرين قرضن جي واپسي تائين هر شيءَ تي اثر پوي ٿو.
جيڪڏهن پاڪستان کي پنهنجي معاشي صورتحال کي مستحڪم ۽ بهتر بڻائڻو آهي تھ انھن معاشي ڪمزورين کي سمجھڻو پوندو ۽ ان کان پوءِ انھن جو تدارڪ ڪرڻ گھڻو ضروري آھي. هن تجزيي جو مقصد انهن اهم مسئلن جي تفصيل ۾ وڃڻ آھي. جنھن بعد معاشي بحالي ۽ استحڪام جي لاءِ انھن عمل جوڳين حڪمت عملين کي ڳولڻو آھي ۽ جيڪي ملڪ جي رهنمائي ڪري سگهن.
هڪ وڌيڪ خوشحال مستقبل ڏانهن. پاڪستان ۾ مهانگائي هڪ وڏي ڳڻتي بڻجي وئي آھي.جنھن سان خوراڪ جي قيمتن کان وٺي ٻارڻ جي قيمتن تائين هر شيءِ متاثر ٿئي ٿي رهي آهي. خاندانن تي ان جو گھڻو اثر پئجي رھيو آهي، ڇاڪاڻ جو وڌندڙ قيمتون خريداري جي سگھھ ۽ بچت کي ختم ڪري ٿي ڇڏي. اقتصاديات جي ماھر ٿامس سوول جو اھو مشاهدو آھي ته ”افراط زر (ناڻي واڌ) ٽيڪس جو هڪ روپ آهي جنهن کي بنا قانون جوڙڻ جي مڙھيو وڃي ٿو“. جنھن جو ھتي عملي مظاھرو ڪيو پيو وڃي.حڪومت مهانگائي کي بهتر طريقي سان سنڀالڻ لاءِ مانيٽري پاليسي کي سخت ڪرڻ تي غور ڪري سگهي ٿي. ساڳئي وقت، اها پاليسي سماج جي سڀ کان وڌيڪ ڪمزور طبقن تي ٻوجھھ کي گهٽائڻ جي لاءِ مقرر سبسڊيز کي لاڳو ڪري سگھي ٿي.
ان سان گڏ، زرعي شعبي ۾ سڌارا ڪري ۽ خوراڪ جي فراهمي کي بهتر بنائڻ سان انھن وڏن لوڏن کي گھٽائي سگھي ٿو. جيڪي مھانگائي وڌائڻ ۾ اھم ڪردار ادا ڪن ٿا. قرض جو انتظام هڪ ٻيو اهم چئلينج آهي. پاڪستان جي وڌندڙ گهريلو ۽ بين الاقوامي قرضن جي ذميواري سبب ڏيوالپڻي کان بچڻ ۽ معيشت کي مستحڪم ڪرڻ جي لاءِ احتياط سان منھن ڏيڻ جي ضرورت آھي.
جان ڪينيٿ گالبريٿ جي حڪمت عملي جي روءِ سان درست آھي : "سڀني عظيم اڳواڻن ۾ هڪ خاصيت گڏيل آھي : اھا پنھنجي وقت ۾ پنهنجن ماڻهن جي وڏي پريشاني جي غير واضح طور تي منهن ڏيڻ جي خواهش ھئي” مؤثر قرض جي انتظام جي حڪمت عملي ۾ٻيهر ڳالهه ٻولهه ٿي سگهي ٿي. وڏن قرض ڏيندڙن سان شرط، قرضن ۾ رليف جي ڳولا ۽ عوام ۾ غير ضروري دٻاءُ وجهڻ کان سواءِ سرڪاري آمدني وڌائڻ لاءِ ٽيڪس نظام ۾ سڌارا آڻڻ. ان کان سواءِ، وڌيڪ مضبوط ۽ جامع معاشي ترقي کي هٿي ڏيڻ سان عوامي خدمتن تي سمجھوتو ڪرڻ بنا سروس، قرض جي لاءِ گهربل محصول حاصل ڪري سگھجن ٿا.
پاڪستاني رپئي جي قيمت ۾ لاٿ معاشي منظرنامي کي وڌيڪ پيچيده بڻائي ٿي ڇڏي. اھا لاٿ واپار جي توازن کي وڌيڪ متاثر ڪري ٿي ۽ غير ملڪي قرضن جي لاڳت وڌائي ٿي. اقتصاديات جي ماھر پال ڪرگمين نوٽ ڪيو آهي ته هڪ لچڪدار مٽا سٽا جي شرح هڪ ملڪ کي اقتصادي جھٽڪن کان وڌيڪ موثر طريقي سان ھم آھنگ ٿيڻ ڏئي ٿي. پاڪستان پنهنجي برآمدات جي مسابقت کي وڌائڻ ۽ درآمدات تي ڀاڙڻ واري پاليسي تي عمل ڪندي ان لچڪ مان فائدو کڻي سگهي ٿو. ان کانسواءِ وڌيڪ سڌي پرڏيهي سيڙپڪاري کي ڇڪڻ جون ڪوششون، پرڏيهي مٽاسٽا واري ناڻي جي ذخيرن کي وڌائڻ ۽ معيشت کي مضبوط ڪرڻ ۾ مدد ڪري سگھن ٿيون.ڪاروباري ماحول کي بھتر بڻائڻ جي لاءِ سخت سڌارا لاڳو ڪرڻ ۽ سياسي استحڪام کي يقيني بڻائڻ پڻ غيرملڪي سيڙپڪاري جي لاءِ اهم آهن. انهن ڏکين چئلينجن جي باوجود، اميد جي گنجائش موجود آهي. جيڪڏهن پاڪستان سخت مالياتي پاليسين تي عمل ڪري سگهي ٿو، جديد معاشي سڌارن تي عمل ڪري سگهي ٿو ۽ پنهنجي ادارتي فريم ورڪ کي مضبوط ڪري سگهي ٿو تھ استحڪام ۽ ترقي جو ڪافي امڪان آهن.
هيلن ڪيلر جا لفظ اسان کي ياد ڏيارين ٿا ته "اميد اهو ايمان آهي جيڪو ڪاميابي ڏانهن وٺي وڃي ٿو. اميد ۽ اعتماد کان سواءِ ڪجهه به نٿو ڪري سگهجي.” اميد ۽ واضح اسٽريٽجڪ ويزن سان، پاڪستان پنهنجي موجوده معاشي پريشانين مان نڪري سگهي ٿو ۽ هڪ وڌيڪ خوشحال ۽ مستحڪم مستقبل ڏانهن اڳتي وڌي سگهي ٿو. پاڪستان لاءِ اڳتي جو رستو چئلينجن سان ڀريل آهي، پر، ان ھوندي بھ پرعزم ٿي ڪري ۽ سوچي سمجهي پاليسيءَ وارن قدمن سان قوم نه رڳو بحالي بلڪھ ترقي جون منزلون طئي ڪري سگهي ٿي. معاشي استحڪام ۽ خوشحالي حاصل ڪرڻ سگھڻ جھڙا ھدف آهن، پر انهن لاءِ پاڪستان جي اڳواڻن جي ويزن، عمل ۽ عوام جي مسلسل لچڪ جي ضرورت آهي.
وسيع بنيادن تي معاشي سڌارن ۾ شامل ٿيڻ، گورننس کي بهتر بڻائڻ ۽ سرڪاري ادارن جي شفافيت کي يقيني بڻائڻ پڻ پاڪستان جي روشن معاشي مستقبل کي محفوظ بڻائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪندو.
