سنڌ هاءِ ڪورٽ، سنڌ جي آبادگارن پاران ڪمند جي پيڙائي شروع نه ٿيڻ خلاف داخل درخواست تي سيڪريٽري زراعت ۽ ٻين کي نوٽيس جاري ڪري ٻڌڻي 5 ڊسمبر تائين ملتوي ڪري ڇڏي آهي. رپورٽن موجب درخواست گذار آبادگار جو چوڻ آهي ته ڪمند جي وقت سر پيڙائي نه ٿيڻ سبب ڪڻڪ جي پوکي نه ڪري سگهيا آهيون. ايڪٽ موجب ڪمند جي ڪريشنگ سيزن 15 آڪٽوبر کان شروع ٿيندي آهي پر گذريل ڏهن ورهين کان ڪمند جي پيڙائي وقت سر نه ٿي ٿئي، جنهن سبب ڪمند جي آبادگارن جو معاشي قتل عام ٿي رهيو آهي.
ڪمند جي پيڙائي واري نه ختم ٿيندڙ هن بحران تي پاڻ ايترا ته ايڊيٽوريل لکيا آهن جو جيڪڏهن انهن کي سهيڙجي ته جيڪر ڪتاب ڇپجي وڃي. ٻيو ته مختلف وقتن ۾ عدالتن به ان معاملي جو نوٽيس پئي ورتو آهي ته آخر ڪمند جي پيڙائي وقت سر ڇو نه ٿي ٿئي پر مجال آهي جو حڪومت ان جو نوٽيس وٺي. هاڻي جڏهن وري ڪمند جي پيڙائي جو معاملو عدالت ۾ پهتو آهي ته ان کي گهرجي ته اها پهريون ته ان ڪيس کي حالتن پٽاندڙ فوري طور تي اڪلائي ۽ حڪومت کان پڇاڻو ڪري ته ڪمند جي پيڙائي جي ورهين کان هلندڙ بحران جو ذميوار، ان کي ڇو نه قرار ڏجي؟ ڇاڪاڻ ته عام تاثر اهو ئي آهي ته شگرملون ئي ڪمند جي پيڙائي ۾ دير جون ذميوار رهيون آهن ۽ حڪومت انهن شگرملن جي خلاف ان ڪري ڪارروائي نه ٿي ڪري جو انهن مان اڪثر خود حڪمرانن جون آهن.
اصل ۾ شگرملون ڪمند جي پيڙائي ان ڪري وقت سر ناهن ڪنديون ته جيئن ڪمند ڪمزور ٿئي ۽ ان ڪري ڪمند جا آبادگار گهٽ اگهه تي شگرملن کي وڪرو ڪن ته جيئن شگرمل مالڪن کي فائدو رسي. جڏهن ته اصولي طور تي زرعي حساب سان ڪمند جي پيڙائي جو مناسب وقت پهرين آڪٽوبر کان 15 آڪٽوبر هوندو آهي. انهن تاريخن ۾ ڪمند جو فصل انتهائي صحتمند هوندو آهي ۽ جيڪڏهن ان وقت ڪمند جي پيڙائي ڪجي ته اها کنڊ جي پيداوار ۾ به رڪارڊ اضافو ڪندي. سنڌ جي زراعت، ڪمند جي آبادگارن جي مفاد ۾ به اهو ئي هوندو آهي پر ان المئي تي ڇا چئجي ته شگرملن جي مالڪن کي زراعت ۽ ڪمند جي آبادگارن جي مفاد کان وڌيڪ پنهنجو مفاد وڌيڪ پيارو هوندو آهي. اهي ان انتظار ۾ هوندا آهن ته ڪمند ڪمزور ٿئي ته گهٽ اگهه تي آبادگارن کان خريد ڪجي.
جڏهن ته ڪمند جي آبادگارن جو اهو جائز مطالبو هوندو آهي ته ڪمند جي وقت سر پيڙائي ٿئي ته جيئن اهو سٺي قيمت به ڪري. ڏسجي ته ان ۾ صرف ڪمند جي آبادگارن جو ئي مفاد ناهي پر جيئن پاڻ لکي آيا آهيون ته خود سنڌ جي زراعت جو به فائدو آهي پر شگرملن جا مالڪ پنهنجي خسيس مفاد ۾ ڪمند جي پيڙائي وقت تي ناهن ڪندا ۽ حيرت جي ڳالهه آهي ته ان لاپرواهي ۽ مجرباڻي حرڪت جي کين ڪا سزا به ناهي ملندي پر ان وگهي هر سال ڪمند جي آبادگارن، سنڌ جي زراعت ۽ ڪمند جو ئي نقصان ٿيندو آهي.
ڪمند جي پيڙائي وقت سر نه ٿيڻ سان ڪڻڪ جي فصل کي به ڪاپاري ڌڪ رسندو آهي. پر جيڪڏهن ڪمند وقت سر پهرين آڪٽوبر کان 15 آڪٽوبر تائين پيڙائي جا مرحلا پورا ڪري ته جيڪر زرعي زمينون ڪڻڪ جي فصل جي پوکائي لاءِ استعمال ٿئي پر ڪمند جي پيڙائي دير سان ٿيڻ ڪري هر سال ڪڻڪ جو فصل به دير سان پوکيو ويندو آهي. هن سال به ائين ئي ٿي رهيو آهي ته ڪمند وقت سر ناهي پيڙايو ويو. سڄو آڪٽوبر مهينو گذري ويو، نومبر جو مهينو به ختم ٿي رهيو آهي پر نه ڪمند جي پيڙائي شروع ٿي آهي نه ئي زرعي زمينون ڪڻڪ جو فصل پوکڻ لاءِ خالي ٿيون آهن.
سو ڪمند جي آبادگارن جي حالت ته ماتم جهڙي ٿي وئي آهي. ڪجهه سالن کان انهن حڪومت کي چتاءُ ڏيڻ به شروع ڪيا آهن ته جيڪڏهن ڪمند جي پيڙائي وقت سر نه ٿيندي ته پوءِ انهن وٽ اِهوئي رستو آهي ته اهي اڳتي ڪمند جو فصل ئي نه پوکين. ڪجهه سالن کان ته ڪمند جي آبادگارن به احتجاج طور پوءِ ڪمند وڪڻڻ ئي ڇڏي ڏنو ۽ ٽرڪن ۾ ڪمند کي ڀري انهن کي روڊن تي بيهاري ڇڏيو. ڪن آبادگارن ته هن سال به ڪمند کي ٽرڪن ۾ ڀري احتجاج طور انهن ٽرڪن کي باهه ڏئي ساڙي ڇڏيو. اهو احتجاج ڏسجي ته رڳو ڪمند جي آبادگارن جو ناهي پر اصل ۾ اهو سنڌ جي زراعت جو احتجاج آهي. ڄڻ سنڌ جي زراعت پاڻ کي باهه ڏئي ساڙي رهي اهي پر افسوس ته ان جو ڪير به نوٽيس نه ٿو وٺي.
اها انتهائي مذمت جوڳي صورتحال آهي ته ملڪي حڪومتون پنهنجي زراعت، زرعي فصلن ۽ آبادگارن جي مفاد کي نه ٿيون ڏسن، نه انهن لاءِ خاص سڌارا ٿيون آڻين ۽ نه ئي انهن جي همت افزائي جو ڪو پروگرام ٿيون آڻين پر ملڪي آبادگارن جي اگهن کان وڌيڪ قيمت تي ٻاهرين ملڪن کان کنڊ، ڪڻڪ ۽ چانور گهرائين ٿيون. ان کان وڏي ملڪي زراعت ۽ ملڪي آبادگارن سان دشمني ڪهڙي ٿي سگهي ٿي ته پنهنجي ملڪي آبادگارن کي نقصان ڏجي ۽ ٻاهرين ملڪن جي آبادگارن کي ۽ سندن زرعي فيصلن کي فائدو ڏجي. پر افسوس ته پنهنجي ملڪ اندر ايئن ئي ٿيندو رهيو آهي.
هاڻي به جيئن ته سنڌ هاءِ ڪورٽ ۾ ڪمند جي پيڙائي وقت سر نه ٿيڻ خلاف هڪ آبادگار طرفان درخواست داخل ڪئي وئي آهي ته ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته عدالت سنڌ جي زراعت ۽ ڪمند جي فصل توڙي ڪمند جي آبادگارن جي حق ۾ فيصلو ٻڌائي ۽ سالن کان وقت سر ڪمند جي پيڙائي نه ڪندڙ شگرملن جي مالڪن کي ڏوهاري قرار ڏئي ڪري کين جوڳي سزا ڏني وڃي. اسان جي نظر ۾ ته انصاف اهوئي آهي، ڏسون ته سنڌ هاءِ ڪورٽ ان ڏس ۾ ڪهڙو فيصلو ٿي ٻڌائي.
