دنيا ۾ جڙندڙ نين معيشتن تي چين جو اثر انداز ٿيڻ!

 تاريخ ۾ جڏهن به نئون سياسي يا اقتصادي بلاڪ ٺهيو آهي، تڏهن دنيا جي طاقت جو توازن به بدلجي ويو آهي. سرد جنگ جي دور ۾ دنيا ٻن وڏين بلاڪن  آمريڪا ۽ سوويت يونين  ۾ ورهايل هئي، ۽ انهن بلاڪن جي مقابلي دنيا جي ملڪن جي پاليسين ۽ معيشتن تي اثر وڌو. پر 21هين صدي جي شروعات کان پوءِ خاص ڪري گذريل ٻن ڏهاڪن ۾ دنيا ۾ هڪ نئون منظرنامو سامهون آيو آهي، جنهن ۾ چين جي معاشي، سياسي ۽ ٽيڪنالاجيڪل اڀار سڀني کان وڌيڪ نمايان آهي. چين نه رڳو پنهنجي لاءِ هڪ مضبوط معيشت ٺاهڻ ۾ ڪامياب ٿيو آهي پر هاڻي ان جو اثر دنيا جي نون ٺهندڙ بلاڪن ۽ اڀرندڙ ملڪن جي معيشتن تي به وڌي رهيو آهي.

چين جو عالمي سفر بند معيشت کان عالمي قيادت تائين

1978ع ۾ ڊينگ سياو پنگ جي اصلاحن کان پوءِ چين هڪ بند ۽ مرڪزي ڪنٽرول واري معيشت مان نڪري نئين سر دنيا سان ڳنڍجڻ لڳو. اوپن ڊور پاليسي تحت چين عالمي سرمائيداري ۽ واپار لاءِ پنهنجا در کولي ڇڏيا. ان عمل سان چين نه صرف عالمي مارڪيٽن ۾ داخل ٿيو پر ٽيڪنالاجي، صنعتي پيداوار، ۽ انساني وسيلن جي استعمال ۾ به انقلاب آندو.

اڄ چين دنيا جي ٻئي نمبر وڏي معيشت آهي ۽ آمريڪا کان پوءِ سڀ کان وڌيڪ اثرانداز ٿيندڙ ملڪ آهي. چين جو عالمي واپار ۾ حصو لڳ ڀڳ 15 سيڪڙو آهي، جڏهن ته دنيا جي مينوفيڪچرنگ ۾ ان جو حصو 30 سيڪڙو کان وڌيڪ آهي. ورلڊ جي فئڪٽري سڏجندڙ چين هاڻي صرف سستو مال ٺاهڻ وارو ملڪ ناهي رهيو، پر ٽيڪنالاجي، اي آءِ، روبوٽڪس، 5G ۽ برقي گاڏين جهڙن شعبي ۾ به اڳواڻ بڻجي رهيو آهي.

نوان ٺهندڙ بلاڪ ۽ چين جو ڪردار

گذريل ڏهاڪن ۾ دنيا ۾ نون معاشي ۽ سياسي بلاڪن جو رجحان تيز ٿيو آهي. انهن ۾ سڀ کان نمايان بلاڪ BRICS آهي، جنهن ۾ چين مرڪزي ڪردار ادا ڪري رهيو آهي. BRICS جي شروعات برازيل، روس، انڊيا، چين ۽ ڏکڻ آفريڪا کان ٿي، پر هاڻي ڪيترائي ٻيا ملڪ به هن بلاڪ ۾ شامل ٿيڻ جا خواهشمند آهن. BRICS جو بنيادي مقصد آمريڪا ۽ يورپ جي اجاره داري کان هٽي هڪ متبادل معاشي ۽ مالي نظام پيدا ڪرڻ آهي.

ان کان سواءِ چين جو ”Belt and Road Initiative“ (BRI) به دنيا ۾ نون بلاڪن جي اڏاوت ۾ اهم حيثيت رکي ٿو. هي منصوبو نه صرف روڊن ۽ ريلوي منصوبن تائين محدود آهي پر ان ۾ بندرگاهن، بجلي گهرن، ڊيجيٽل نيٽ ورڪ ۽ توانائي جي فراهمي جا وڏا منصوبا به شامل آهن. ان رستي سان چين پنهنجي پاڙيسري ملڪن کان وٺي آفريڪا ۽ يورپ تائين اثر وڌائي رهيو آهي.

چين جي پاڙيسري ملڪن لاءِ نوان ٺهندڙ بلاڪ وڏي اهميت رکن ٿا. خاص ڪري ڏکڻ اوڀر ايشيا جا ملڪ، جهڙوڪ ملائيشيا، ٿائلينڊ، انڊونيشيا، ۽ فلپائن، جيڪي اڳ مغربي ملڪن جي واپار ۽ سيڙپ تي ڀاڙيندا هئا، هاڻي چين سان ڳنڍجڻ ۾ پنهنجو فائدو ڏسن ٿا.

معاشي فائدا: چين سان ويجهڙائي انهن ملڪن کي سستي صنعت، واپار ۽ روزگار جا موقعا فراهم ڪري ٿي. چين جي مارڪيٽ انهن ملڪن لاءِ وڏو واپاري دروازو آهي.

 چين جي فنڊنگ سان ڪيترن ملڪن ۾ بندرگاهه، ريلوي ۽ روڊن جا وڏا منصوبا مڪمل ٿيا آهن، جيڪي مقامي معيشت تي ڀاڙين ٿا.

 چين جي وڌندڙ اثر سان آمريڪا ۽ يورپ جي گرفت ڪمزور ٿي رهي آهي. پاڙيسري ملڪن لاءِ هاڻي چونڊ جو اختيار آهي ته اهي ڪنهن بلاڪ سان ڳنڍجن. گهڻائي ملڪن لاءِ چين هڪ پرڪشش حيثيت رکي ٿو آ.

جيئن جيئن دنيا ۾ معاشي تبديليون اچي رهيون آهن، اڪثر ملڪ چين ڏانهن رخ ڪري رهيا آهن. آمريڪا جي قيادت هيٺ مغربي بلاڪ اڃا تائين اثرائتو آهي، پر ان جي پاليسين ۾ خودغرضي ۽ تجارتي جنگن سبب ڪيترائي ملڪ مايوس ٿي رهيا آهن. چين پنهنجي پاليسين ۾ ”ٻئي لاءِ فائدو، گڏجي ترقي“ جو نعرو ڏئي ٿو. هي نعرو انهن ملڪن لاءِ وڌيڪ پرڪشش آهي، جيڪي اڳ استعماري نظام کان متاثر ٿيا هئا.

آفريڪا: چين آفريڪي ملڪن ۾ وڏي پيماني تي سيڙپ ڪري رهيو آهي. بجلي گهر، روڊ، بندرگاهه ۽ صنعتي زونز ٺاهڻ سان چين انهن ملڪن لاءِ سڀ کان وڏو ڀائيوار بڻجي چڪو آهي.

مڊل ايشيا ۽ مشرقي يورپ BRI منصوبن سان قازقستان، ازبڪستان، ايران ۽ ترڪي چين سان ويجها ٿي رهيا آهن.

لاطيني آمريڪا: برازيل، ارجنٽينا ۽ ٻين ملڪن لاءِ به چين هڪ وڏو واپاري ڀائيوار بڻجي رهيو آهي، خاص ڪري زرعي شين ۽ معدنيات ۾.

چين جي اڳواڻي ۾ ٺهندڙ بلاڪن جو مطلب آهي ته دنيا هاڻي يڪ قطبي نظام (Unipolar World) مان نڪري رهي آهي. آمريڪا جي واحد بالادستي هاڻي خطري ۾ آهي. نوان بلاڪ دنيا کي Multi-Polar World ڏانهن وٺي پيا وڃن، جتي ڪيترائي مرڪز هوندا ۽ طاقت جي ورهاست وڌيڪ متوازن ٿيندي.

ان عمل سان عالمي سياست ۾ به وڏيون تبديليون اچي رهيون آهن

1. آمريڪا جي پاليسين جي مخالفت ۾ وڌندڙ آواز.
2. ملڪن جي آزادي ۽ خودمختياريءَ لاءِ وڌيڪ موقعا.
3. واپار ۽ سرمائيداري ۾ ڊالر کان هٽي ٻين ڪرنسين جي استعمال جو رجحان.
4. عالمي ادارن ۾ چين ۽ ٻين ملڪن جو اثر وڌڻ.

جيڪڏهن دنيا ۾ موجوده رفتار سان بلاڪ ٺهندا رهيا ۽ چين پنهنجو اثر وڌائيندو رهيو، ته ايندڙ ڏهاڪن ۾ دنيا جو وڏو حصو چين سان ڳنڍيل ڏسڻ ۾ ايندو. اها ڳالھه صرف معاشي ناهي، پر سياسي ۽ ثقافتي به آهي. چين جي ٽيڪنالاجي، فن ۽ زبان به آهستي آهستي دنيا ۾ پنهنجو اثر ڇڏي رهي آهي.

اهو منظرنامو خاص ڪري انهن ملڪن لاءِ فائديمند هوندو جيڪي اڳ عالمي طاقت جي شطرنج ۾ قربانيءَ جا ٻڪريا بڻيا هئا. هاڻي انهن لاءِ موقعو آهي ته هو چين سان گڏجي پنهنجون معيشتون مضبوط ڪن.

چين دنيا جي نون ٺهندڙ بلاڪن جو مرڪز بڻجي چڪو آهي. پاڙيسري ملڪن لاءِ چين جي قربت سياسي ۽ معاشي فائدا کڻي اچي رهي آهي. دنيا جي گهڻائي ملڪن جو جهڪاء به چين ڏانهن آهي، ڇاڪاڻ تہ آمريڪي پاليسين جي مقابلي ۾ چين جو ماڊل وڌيڪ پرڪشش، عملي ۽ فائدي وارو آهي.

اها تبديلي نه صرف معيشت تائين محدود آهي پر سياست، ثقافت ۽ عالمي حڪمتِ عملي تائين پکڙيل آهي. ايندڙ ڏهاڪن ۾ دنيا هڪ نئين طاقت جي مرڪز طور چين کي ڏسندي، جتي نوان بلاڪ انسانيت جي گڏيل ترقيءَ لاءِ ڪردار ادا ڪندا.