آمريڪا ۽ ڀارت جي وچ ۾ ڇڪتاڻ وڌندڙ رخ اختيار ڪري رهي آهي. تازو هڪ انٽرويو دوران اڳوڻي آمريڪي صدر ڊونلڊ ٽرمپ اعلان ڪيو آهي ته جيڪڏهن ڀارت 24 ڪلاڪن اندر روس کان تيل خريد ڪرڻ واري پاليسي تبديل نه ڪئي ته آمريڪا ڀارتي درآمدات تي غيرمعمولي طور تي وڌيڪ محصول لاڳو ڪندو. اڳ ۾ ئي آمريڪا، ڀارت سان واپاري معاهدو نه ٿيڻ جي بنياد تي ڀارتي شين تي 25 سيڪڙو ٽيرف لاڳو ڪري چڪو آهي.اهو اڳڪٿي ڪرڻ ڏکيو آهي ته ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ پيدا ٿيل هي ڇڪتاڻ ڪهڙي موڙ وٺندي، پر ٽرمپ جي ڌمڪيءَ کان پوءِ ڀارتي پرڏيهي وزارت هڪ بيان جاري ڪندي واضح ڪيو ته ڀارت پنهنجي قومي ۽ معاشي مفادن موجب فيصلا ڪرڻ ۾ آزاد آهي، ۽ روس کان تيل درآمد ڪرڻ به ان آزادي جو حصو آهي. ڀارت اهو به چيو ته جڏهن يوڪريني جنگ جي شروعات تي توانائي جا ذريعا يورپ ڏانهن موڙيا پئي ويا، تڏهن آمريڪا پاڻ ئي روس کان تيل خريدڻ لاءِ ڀارت جي همٿ افزائي ڪئي هئي. ان بيان ۾ اها ڳالهه به چٽي ڪئي وئي ته آمريڪا پاڻ روس کان پنهنجي ضرورت جون شيون خريد ڪري رهيو آهي، پر ڀارت کي اهڙو ڪرڻ کان روڪي رهيو آهي.
پاڪستان ۾ آمريڪا ۽ ڀارت جي وچ ۾ وڌندڙ فاصلن کي ڪجهه حلقا خوش فهميءَ سان پاڪستان آمريڪا لاڳاپن کي مثبت خبر طور ڏسي رهيا آهن. اڳوڻي آمريڪي صدر ٽرمپ، جيڪو جون جي مهيني دوران پاڪستاني آرمي چيف فِيلڊ مارشل عاصم منير جي آمريڪا آمد دوران کيس اڇي ماڻهُن (White House) تي ظَهراڻي لاءِ سڏي مليو، ۽ مقرر وقت کان به وڌيڪ ويهي ڳالهيون ڪيون، پوءِ سندس تعريفن جا پل به ٻڌا اهي سڀ عمل ڀارت سميت سڄي دنيا لاءِ حيراني جو باعث بڻيا. هي پهريون موقعو هو ته ڪنهن آمريڪي صدر، ڪنهن غيرملڪي فوجي سربراهه سان ايتري حد تائين غيررسمي ۽ خاص ملاقات ڪئي. ان کان پوءِ واشنگٽن جي طرفان اسلام آباد سان لاڳاپا بهتر بڻائڻ جا ڪيترائي اشارا ڏنا ويا.
ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ واپاري محصولن بابت به هڪ مفاهمت پيدا ٿي آهي. پاڪستان آمريڪا ڏانهن موڪليل شين تي 19 سيڪڙو ٽيرف قبول ڪري ورتو آهي، جيتوڻيڪ هي شرح ڪيترن ٻين ملڪن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ آهي، ۽ پاڪستان جي ٽيڪسٽائيل صنعت لاءِ نقصانڪار به ٿي سگهي ٿي، ڇاڪاڻته ان شعبي جون گهڻيون ئي شيون آمريڪا ڏانهن برآمد ٿين ٿيون. البته پاڪستان جي سرڪاري حلقن پاران اهڙو تاثر ڏنو پيو وڃي ته آمريڪا، ڀارت تي 25 سيڪڙو ٽيرف لاڳو ڪيو آهي، تنهنڪري پاڪستان لاءِ 19 سيڪڙو جي شرح گهٽ آهي. هاڻ روس کان تيل خريد ڪرڻ جي معاملي تي آمريڪا ۽ ڀارت جي وچ ۾ پيدا ٿيندڙ نئين تڪرار کان پوءِ به اسلام آباد ۾ "اطمينان جو ساهه” کنيو ويندو. پر حقيقت هيءَ آهي ته پاڪستان کي اهو سمجهڻ گهرجي ته ڀارت-آمريڪا لاڳاپن ۾ پيدا ٿيل دراڙ کي پنهنجي لاءِ ڪا "سفارتي فتح” سمجهڻ بدران، آمريڪا سان پنهنجن لاڳاپن کي صرف پنهنجي قومي مفادن جي بنياد تي پرکڻ ضروري آهي. انهيءَ سان گڏ، پاڪستان لاءِ اِن ڳالهه جي اهميت به برقرار رهڻ گهرجي ته آمريڪا سان لاڳاپا چين سان موجود لاڳاپن جي توازن سان گڏ رکندڙ هجن.
اهو سمجهڻ به ضروري آهي ته آمريڪا، ڪنهن به ملڪ لاءِ مڪمل طور اعتبار لائق ساٿي ثابت ناهي ٿيندو. هو هر تعلق کي صرف پنهنجي مفادن جي عينڪ سان ڏسندو آهي. جتي مفاد جي ڪمي اچي ٿي، اُتي آمريڪا لاءِ لاڳاپا ٽوڙڻ يا رخ مٽائڻ ۾ دير ناهي ٿيندي. ڀارت لاءِ به شايد هي پهريون موقعو آهي، جڏهن اُن کي آمريڪا طرفان اهڙي دٻاءَ جي تجربي مان گذرڻو پيو آهي. جڏهنته گذريل ٻن ڏهاڪن کان وٺي ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ ويجهڙائي وڌندي پئي وئي آهي. اهي لاڳاپا صرف معاشي مفادن يا سيڙپڪاري جي امڪانن تائين محدود نه رهيا، پر دفاعي ۽ حڪمت عمليءَ جي ضرورتن تائين ڦهلجي چڪا هئا.
هاڻ جيڪڏهن آمريڪا، واپاري توازن يا يوڪريني خونريزيءَ جي سوال تي ڀارت کي "سزا ڏيڻ” جو اعلان ڪري رهيو آهي، ته اهو ڀارتي ناڪاميءَ کان وڌيڪ آمريڪي پاليسين جي غيريقينيءَ جي علامت آهي. ڪجهه هفتا اڳ تائين ٽرمپ، يوڪريني صدر ولاديمير زيليسنڪي بابت تمسخر ڪندڙ زبان استعمال ڪندو رهيو، ۽ روسي صدر جي ساراهه ڪندي نظر ايندو هو. اُن وقت هو يورپ ۽ ناٽو جي دٻاءَ باوجود، يوڪرين کي عسڪري مدد روڪڻ جي ڳالهه ڪري رهيو هو ۽ جنگ بند ڪرڻ لاءِ روسي شرطن کي ترجيح ڏيڻ جا مشورا ڏئي رهيو هو.پر پوءِ اوچتو يوڪريني معدني وسيلن بابت آمريڪا سان انتهائي قيمتي معاهدو ٿي ويو، ۽ ناٽو ملڪن پاران آمريڪي هٿيار خريد ڪري يوڪرين کي ڏيڻ تي به اتفاق ٿي ويو—ته پوءِ ڊونلڊ ٽرمپ جي پاليسيءَ ۾ اوچتو تبديلي آئي ۽ روس خلاف جارحانه رويو اختيار ڪيو ويو. اهو حد تائين جو اڳوڻي روسي صدر ديميتري ميڊيوي جي طنزيه بيانن کي بنياد بڻائي آمريڪا، پنهنجون ٻه ايٽمي آبدوزون روس جي ويجهو موڪلين جي هدايت جاري ڪئي.
انهن تبديل ٿيندڙ حالتن مان پاڪستان لاءِ سکڻ جهڙي ڳالهه هيءَ آهي ته عالمي لاڳاپن مفادن تي ٻڌل ٿين ٿا، دوستيءَ جي دعوائن تي نه. آمريڪا جي ڀارت سان سرد مهريءَ مان خوش ٿيڻ بدران، پاڪستان کي پنهنجون پرڏيهي پاليسيون پاڻمرادو، قومي مفادن مطابق، ۽ توازن واري سوچ سان جوڙڻ گهرجن نه ته صرف خوش فهمين سان ئي معاملا اڳتي نه هلندا، بلڪه مستقبل ۾ ان جو تاوان ڀوڳڻو پئجي سگهي ٿو. ماهرن جو خيال آهي ته ڀارت تي محصول لاڳو ڪرڻ بابت آمريڪي صدر جي بيانن جو اصل مقصد، ڀارت تي دٻاءُ وڌائي، کيس ڪجهه آمريڪي شرطن تي راضي ڪرڻ ٿي سگهي ٿو. بهرحال، في الحال اها اڳڪٿي ڪرڻ مشڪل آهي ته ٽرمپ جي ذهن ۾ ڪهڙا مخصوص هدف گردش ڪري رهيا آهن. هڪ رايو هي به آهي ته ڀارتي حڪومت ۽ وزيراعظم نريندر موديءَ، ڀارت-پاڪستان لاڳاپن جي حوالي سان، آمريڪي صدر جي انا کي ڌڪ رسايو آهي، جنهن ڪري ٽرمپ پنهنجي فطري تڪڙ ۽ حساس مزاجيءَ ۾ ڀارت کي هيٺ ڏيکارڻ چاهي ٿو.پر ساڳئي وقت، ڀارت جي جسامت ۽ ان سان جڙيل آمريڪي مفادن کي ڏسندي، اهو به سمجهڻ ضروري آهي ته اهڙي وڏي ملڪ سان لاڳاپن ۾ اوچتو تبديلين جو سبب رڳو ڪنهن صدر جي ناراضگي نٿو ٿي سگهي. ان جي پويان گهڻي حد تائين آمريڪي اسٽيبلشمينٽ جي حڪمت عملي به شامل آهي. اهڙي صورت ۾ امڪان هي آهي ته ڀارت پردي پٺيان سفارتي ڳالهين ذريعي ڪنهن مفاهمت واري رستي جي تلاش ڪندو، يا وري پنهنجي واپاري ۽ حڪمت عملي مفادن لاءِ متبادل تدبيرن تي غور ڪندو.
البته هڪ ڳالهه چٽي هئڻ گهرجي ته ڀارت، پاڪستان جي ڀيٽ ۾ تمام وڏو ملڪ آهي، ۽ ڪو به آمريڪي صدر صرف ڌمڪين سان ان جي حڪمت عمليءَ کي تبديل ڪرڻ تي مجبور نٿو ڪري سگهي. بهرحال، اهڙين پاليسين جي نتيجي ۾ ٻنهي ملڪن جا رستا ڌار به ٿي سگهن ٿا، جنهن جو اثر نه رڳو پاڪستان، پر سڄي خطي جي ٻين ملڪن تي به پئجي سگهي ٿو.
پاڪستان کي به آمريڪا سان پنهنجي تلخ تجربي کي نظر ۾ رکندي، ڀارت بابت صدر ٽرمپ جي ناراضگيءَ کي غير معمولي حيثيت ڏيڻ کان پاسو ڪرڻ گهرجي، ۽ ان کي آمريڪي خارجي پاليسيءَ جي هڪ عام رجحان طور سمجهڻ گهرجي. پاڪستان تڏهن آمريڪي مفادن جي محافظ جو ڪردار ادا ڪيو، جڏهن ڀارت مڪمل طور سوويت بلاڪ جو حصو هو. پر پوءِ به 1971ع جي جنگ دوران آمريڪا پاڪستان کي اڪيلو ڇڏي ڏنو. ساڳيءَ ريت، افغانستان ۾ سوويت فوجن خلاف "جهاد” منظم ڪرڻ جي دور کان وٺي، نائين اليون کان پوءِ دهشتگرديءَ خلاف جنگ تائين، پاڪستان هميشه آمريڪا جو ساٿي رهيو. پر جيئن ئي آمريڪا جون ضرورتون پوريون ٿيون، تيئن ان پنهنجو رخ مٽايو.
پاڪستان کي گهرجي ته عالمي طاقت سان لاڳاپن مان ملندڙ فائدا ضرور حاصل ڪري، پر ان سان گڏ، علائقائي تعاون، ۽ ٻين پاڙيسري ملڪن سان لاڳاپن کي نظرانداز نه ڪري. ڀارت لاءِ به صدر ٽرمپ جي بدليل روين ۾ هڪ اهم سبق لڪل آهي. عالمي واپار ۽ سلامتي لاءِ هاڻ علائقائي اتحادن ۽ شراڪتن جي اهميت وڌي رهي آهي. جيڪڏهن پاڪستان ۽ ڀارت به انهيءَ حقيقت کي تسليم ڪن، ته چين، ڀارت ۽ پاڪستان جي وچ ۾ پيدا ٿيل ديوارون ختم ڪري، اهڙو علائقائي اتحاد قائم ٿي سگهي ٿو، جيڪو ڪنهن به وڏي عالمي طاقت جو مقابلو ڪرڻ جي سگهه رکي.
اِها صورتحال پاڪستان لاءِ هڪ نئين سوچ جي گهرج رکي ٿي. ڀارت جي تڪليف تي خوش ٿيڻ جي بدران، پاڪستان کي نئين دهلي سان سفارتي ۽ رابطي وارا در کولي، ڳالهه ٻولهه جا امڪان وڌائڻ گهرجن. آمريڪا جي غيرمستحڪم روين کي سامهون رکندي، ڀارت ۽ پاڪستان ٻنهي کي گهرجي ته پنهنجا باهمي لاڳاپا بهتر بڻائي، گڏيل معاشي ۽ قومي سلامتيءَ جا مفاد حاصل ڪن.بس، ضرورت هن ڳالھه جي آهي ته اسلام آباد ۽ نئين دهليءَ جي قيادت جذباتيت ۽ روايتي دشمنيءَ مان نڪري، سمجھداري ۽ ڏور انديشيءَ سان ڪم وٺي. ڇوجو دنيا اڳتي وڌي رهي آهي، ۽ خطاين ۾ رهجي وڃڻ، هاڻ ڪنهن جي به وس نه رهندو.
