لياري جي شانتي مهيشوري سول اسپتال جي ٽراما وارڊ ۾ زندگي جي جنگ هارائي وئي هو شادي جي پهرين رات مڙس جي جنسي بربريت جو شڪار ٿي سندس مڙس اشوڪ سندس مرضي خلاف غيرفطري طريقن زنا خوري ڪئي شادي زندگي جو سماجي معاهدي ٿئي ٿو جيڪڏهن عورت ڪنوار انڪار به ڪري ٿي ته مڙس پابند آهي زال جي جسماني صحت جي خيال رکڻ جو. ڪراچي ۾ سناتن هندو نياڻي شانتي جي اشوڪ نالي نوجوان سان 15 جون 2025 تي شادي ٿي.
شادي جي پهرين رات مبينه طور تي سندس مڙس اشوڪ پاران اهڙو جنسي تشدد ڪيو ويو جو شانتي کي سخت زخمي حالت ۾ ٽراما سينٽر ڪراچي منتقل ڪيو ويو، جتي هن جا ٽي کان وڌيڪ آپريشن ٿيا . بدقسمتي سان، شانتي هوش ۾ نه آئي ۽ زندگي جي جنگ هارائي وئي سندس پيٽ ڦاٽل پيو هو، ۽ هوءَ وينٽيليٽر تي هئي. سوشل ميڊيا تي هن جي اسپتال ۾ وينٽيليٽر سان گڏ تصوير سماجي ۽ جذباتي سطح تي گهڻي تڪليف جو باعث بڻي . هي واقعو نه رڳو هڪ المناڪو حادثو هو.پاڪستان ۾ شادي شده جنسي تشدد (ازواجي زنا) جي قانوني ۽ سماجي چيلنجز کي به اجاگر ڪري ٿو.
سيڪشن 375 PPC ۽ ترميمونپاڪستان پينل ڪوڊ (PPC) جي سيڪشن 375 تحت ريپ جي تعريف ۾ 2021ع ۾ اهم ترميمون ڪيون ويون، جنهن ۾ زالن سان زبردستي جنسي عمل کي ريپ جي زمري ۾ شامل ڪيو ويو. هن ترميم سان واضح ڪيو ويو ته شادي جو تعلق زال جي مسلسل رضامندي جو جواز ناهي. جيڪڏهن زال رضامندي نه ڏيکاري ۽ زبردستي جنسي عمل ڪيو وڃي، ته اهو ريپ سمجهيو ويندو. هن قانوني ترميم جو مقصد عورتن کي شادي جي اندر به تحفظ فراهم ڪرڻ آهي. 1979ع کان اڳ : پاڪستان ۾ زوجي زنا کي ريپ نه سمجهيو ويندو هو، ڇو ته اهو فرض ڪيو ويندو هو ته زال هميشه پنهنجي مڙس سان جنسي عمل لاءِ رضامند هوندي آهي.
زنا بالجبر کي مذهبي جرم قرار ڏنو ويو، پر زوجي زنا کي ان جي دائري ۾ شامل نه ڪيو ويو. 2006ع ۾ عورتن جي حفاظت وارو بل: هن بل سان زنا آرڊيننس ۾ ترميمون ڪيون ويون، ۽ ريپ جي تعريف کي PPC ۾ واپس آندو ويو، جنهن ۾ "غير شادي شده” شخص جي شرط کي ختم ڪيو ويو. ان سان زوجي زنا کي ريپ جي طور تي تسليم ڪرڻ جو رستو کليو، سيڪشن 375 ۾ واضح طور تي زوجي زنا کي ريپ جي طور تي تسليم ڪيو ويو. ان تحت، جيڪڏهن جنسي عمل زبردستي يا رضامندي کان سواءِ ڪيو وڃي، ته اهو ريپ آهي، چاهي اهو شادي شده جوڙي ۾ ئي ڇو نه هجي. سزا ۾ موت يا 10 کان 25 سالن جي قيد ۽ جرمانو شامل ٿي سگهي ٿو.
2024ع ۾ سنڌ جي هڪ سيشن عدالت ۾ پهريون ڀيرو زوجي زنا جي ڪيس ۾ سزا ڏني وئي، جتي هڪ مڙس کي پنهنجي زال سان زبردستي جنسي عمل ڪرڻ جي الزام ۾ ٽن سالن جي قيد جي سزا ٻڌائي وئي. هي فيصلو سيڪشن 377 (غير فطري عمل) جي تحت ڪيو ويو، پر ان ۾ سيڪشن 375 جي ترميم جو حوالو پڻ ڏنو ويو. هي هڪ اهم قانوني پيش رفت آهي، جيڪا زوجي زنا کي ريپ جي طور تي تسليم ڪرڻ جي قانوني تسليم جو ثبوت آهي. شاهدي ۽ ڊي اين اي جاچ: ريپ ڪيسن ۾ ڊي اين اي جاچ لازمي آهي ته جيئن ثبوتن جي درستگي يقيني بڻائي سگهجي.بند ڪمرن ۾ عدالتي ڪارروائي: متاثره عورت جي عزت ۽ رازداري جي تحفظ لاءِ عدالتي ڪارروائيون بند ڪمرن ۾ (in-camera) ٿينديون آهن.
قانوني ترميمون هڪ وڏو قدم آهن، پر زوجي زنا جي ڪيسن کي رپورٽ ڪرڻ ۽ قانون جو مڪمل نفاذ اڃا تائين چيلنجز کي منهن ڏئي رهيا آهن:سماجي دٻاءُ ۽ شرمندگي: عورتون اڪثر سماجي دٻاءُ ۽ شرمندگي جي ڪري اهڙن واقعن کي رپورٽ ڪرڻ کان پاسو ڪنديون آهن. پاڪستان ۾، خاص طور تي روايتي سماجن ۾، شادي کي مقدس سمجهيو ويندو آهي، ۽ زوجي زنا کي رپورٽ ڪرڻ کي خانداني عزت جي خلاف سمجهيو ويندو آهي.قانوني عمل ۾ رڪاوٽون: پوليس ۽ عدالتي نظام ۾ شفافيت ۽ تيزيءَ جي کوٽ، گڏوگڏ ثبوتن جي گڏ ڪرڻ ۾ مشڪلات، ڪيسن کي اڳتي وڌائڻ ۾ رڪاوٽ بڻجن ٿيون.قانوني ترميمون باوجود، عوام ۽ خاص طور تي عورتن کي پنهنجن حقن بابت گهٽ ڄاڻ آهي، جنهن سبب اهڙا ڪيس رپورٽ ٿيڻ جو تناسب گهٽ آهي.پاڪستان ۾ اڃا تائين ڪيترن ئي علائقن ۾ اهو سوچيو ويندو آهي ته شادي ۾ زال جو فرض آهي ته هوءَ مڙس جي هر خواهش پوري ڪري، جنهن سبب زوجي زنا کي جرم طور تسليم ڪرڻ ۾ سماجي رڪاوٽون موجود آهن.شانتي اشوڪ ڪيس ۾ قانوني ۽ سماجي ردعملشانتي اشوڪ جي ڪيس ۾، قانوني طور تي سيڪشن 375 PPC تحت ڪارروائي ممڪن آهي، ڇو ته اهو واضح طور تي زوجي زنا کي ريپ جي طور تي تسليم ڪري ٿو.
جيڪڏهن طبي رپورٽون ۽ ڊي اين اي جاچ تشدد ۽ زبردستي جي تصديق ڪن ٿيون، ته جوابدار کي سخت سزا (10 کان 25 سالن جي قيد يا موت) جو منهن ڏسڻو پئجي سگهي ٿو. بهرحال، هن ڪيس ۾ سماجي ۽ عملي چيلنجز به واضح آهن:طبي ۽ قانوني ثبوت: شانتي جي حالت کي ڏسندي، طبي رپورٽون ۽ پوسٽ مارٽم (جيڪڏهن ضرورت پئي) اهم هوندا. پوليس کي فوري طور تي جاچ شروع ڪرڻ گهرجي، پر لياري جهڙن علائقن ۾ پوليس جي رسائي ۽ شفافيت اڪثر محدود هوندي آهي.
لياري ۾ گهڻائي سنڌي ۽ بلوچ برادرين تي ٻڌل آهي، جتي خانداني ۽ قبائلي روايتون مضبوط آهن. اهڙن ڪيسن کي رپورٽ ڪرڻ سان خانداني عزت ۽ سماجي دٻاءُ جا مسئلا اڀري سگهن ٿا.سوشل ميڊيا تي شانتي جي تصوير جي وائرل ٿيڻ سان عوامي غم ۽ غصو وڌيو آهي، جيڪو قانوني عمل کي تيز ڪرڻ ۾ مددگار ثابت ٿي سگهي ٿو. پر، اهو متاثره جي رازداري کي به نقصان پهچائي سگهي ٿو، جيڪا سيڪشن 375 تحت تحفظ جي تقاضا آهي.
سنڌ ۾ پهريون ڪيس ۽ ان جا اثرسنڌ ۾ 2024ع ۾ زوجي زنا جي پهرين سزا هڪ اهم قانوني پيش رفت آهي. هي فيصلو نه رڳو قانوني طور تي اهم آهي پر سماجي سطح تي به عورتن کي پنهنجن حقن بابت آگاهي فراهم ڪري ٿو.
بهرحال، شانتي اشوڪ جهڙا ڪيس ظاهر ڪن ٿا ته قانوني ترميمون باوجود، سماجي ۽ عملي رڪاوٽون اڃا تائين موجود آهن. سنڌ ۾، خاص طور تي لياري جهڙن علائقن ۾، جتي سماجي ۽ اقتصادي حالات مشڪل آهن، اهڙن ڪيسن کي رپورٽ ڪرڻ ۽ انصاف حاصل ڪرڻ ۾ وڌيڪ چيلنجز درپيش آهن.تجويزون ۽ اڳتي وڌڻ جو رستوعوامي آگاهي: زوجي زنا جي خلاف قانونن بابت عوام، خاص طور تي عورتن ۽ گهٽ تعليم يافته طبقن ۾، آگاهي وڌائڻ جي ضرورت آهي. ميڊيا ۽ سول سوسائٽي کي هن ۾ اهم ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي.
