اسان جي ملڪ ۾ ٻه ڀيرا زرعي سڌارا ڪيا ويا جنهن موجب پهريون ڀيرو صدرجنرل ايوب خان جي دور ۾ 1959ع ۾ زرعي سڌارا ملڪ جي تاريخ ۾ هڪ وڏو قدم هئا جنهن جاگيرن تي مالڪاڻو حق ختم ڪري انهن کي رياست جي ملڪيت ۽ انهن تي حڪومت جي اختيارن جو حصو بڻايو ويو ۽ جنهن سان جاگيرداري نظام کي ڌڪ ته ضرور رسيو، پر اهي زرعي سڌارا هن نظام کي مڪمل طور ختم ڪرڻ ۾ ناڪام رهيا ڇو ته 1959ع وارن زرعي سڌارن کان پوءِ به گهربل مقصد اڃا پوريءَ ريت حاصل نه ٿيا هئا ۽ انهيءَ عرصي ۾ شهري آباديءَ ۾ اهو شعور اچي چڪو هو ته عوامي استحصال ۽ سماجي خرابين جو ذميوار جاگيرداري آهي، جنهن ڪري ملڪ جي 80 سيڪڙو آبادي متاثر هئي ۽ شهري آباديءَ طرفان زرعي سڌارا ڪرڻ بابت مسلسل مطالبا وڌي رهيا هئا.پاڪستان پيپلز پارٽي جي پهرين دور وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽو جي حڪومت ۾ مارچ 1972ع ۾ زرعي سڌارن جو قانون پارليامينٽ مان منظور ٿيو ۽ انهيءَ قانون موجب ملڪ ۾ زرعي سڌارا ڪيا ويا ۽ زرعي زمينن جي وڌ ۾ وڌ مقرر ڪئي ويئي ۽ ان موجب آبادگارن ۽ بي زمين هارين ۾ زمينون ورهايون ويون ۽ انهن کي مالڪاڻا حق ڏنا ويا.
سنڌ حڪومت جي زرعي پاليسي 2018 کان 2030 تحت زراعت کاتي هڪ نمونو تيار ڪيو آهي جنهن جو موضوع (سڌي ڪيش ٽرانسفر) آهي. هن سڌي ڪيش ٽرانسفر پروگرام جي تقريب گذريل ڏينهن لاڙڪاڻي ۾ پوليس ٽريننگ سينٽر ۾ منعقد ٿي گذري. هن پروگرام جي ميزباني زراعت کاتي ۽ ان جي صوبائي وزير سردار محمد بخش مهر ۽ زراعت کاتي جا عملدار ڪري رهيا هئا. تقريب جو خاص مهمان پيپلز پارٽي جو چيئرمين بلاول ڀٽو زرداري هو. زراعت کاتي يقيني طور تي هن تقريب جو انعقاد ڪيو آهي، پر ان جي پويان سنڌ حڪومت ۽ سنڌ حڪومت جي زرعي پاليسي 2018 کان 2030 تائين جا نقطا ۽ ايجنڊا شامل آهن. ذريعن جو چوڻ آهي ته پيپلز پارٽي جي ايجنڊا آهي ته سنڌ جي آبادي جي خوشحالي زراعت جي بهتري ۾ آهي. گذريل مهيني، سنڌ حڪومت ڪڻڪ جي پوک لاءِ زميندارن ۽ هارين کي ڊي اي پي ۽ يوريا جي صورت ۾ پئسا فراهم ڪرڻ لاءِ هڪ هنگامي امدادي پروگرام ڏنو. هن سبسڊي پروگرام جي قيمت 9.55 ارب رپيا آهي. هيءَ سبسڊي خاص طور تي زراعت جي مدد لاءِ ڏني وئي آهي. هن وقت رپورٽون آهن ته ڏکڻ سنڌ ۾ ڪڻڪ جي پوک جمود جو شڪار آهي. ساڳئي وقت، اتر سنڌ ۾ ٽه ماهي لاءِ ڪڻڪ جي پوکي ٿي رهي آهي. سبسڊي جو مکيه نقطو ڊي اي پي ۽ يوريا فراهم ڪرڻ آهي ته جيئن هارين، زميندارن ۽ آبادگارن کي اضافي خرچن ۾ آساني سان مدد ڪري سگهجي. سنڌ حڪومت زراعت کاتي، زراعت واري وزارت جي ماتحت ڏينهن رات ڪم ڪيو آهي ۽ تمام گهٽ وقت ۾ هڪ شاندار پروگرام تيار ڪري ورتو آهي. جڏهن ته زراعت کاتي کي تصديق جي بنياد تي ڪيتريون ئي مشڪلاتون درپيش آهن، جن ۾ روينيو کاتو هڪ وڏي رڪاوٽ آهي. انتظامي نااهلي ۽ ڪم ۾ نااهلي جي ڪري، روينيو رڪارڊ جي تصديق ڪافي تعداد ۾ نه ٿي سگهي.
زراعت کاتي جي ذريعن جو چوڻ آهي ته روينيو کاتي گڏيل نالن ۽ اڪائونٽس جي منتقلي ۾ مشڪلاتون پيدا ڪيون آهن، جنهن جي ڪري اڪائونٽ هولڊر پريشان آهن. حڪومت جي عوامي منصوبن جي ناڪامي ۽ ڪاميابي ۾ سڀ کان وڏي رنڊڪ روينيو کاتو آهي، جنهن نوٽس يا پيغام موڪليا جيڪي زراعت کاتي کي نه مليا ۽ سڄي سنڌ ۾ لکين اڪائونٽس واپس ڪيا. جيڪا اسڪيم هن عمل ذريعي ڪامياب ٿيڻ گهرجي ها،مطلب ته اها تڪڙا ۽ بروقت نتيجا نه ڏئي سگهي. ان بنياد تي، بينظير ڀٽو ڪارڊ به وقت تي لاڳو نه ٿي سگهيو، جيڪو سنڌ حڪومت جو هدف هو. تنهن ڪري، اميد سان چئي سگهجي ٿو ته پي پي پي قيادت پنهنجو منشور، زرعي خيال، خوشحال هارين ۽ سرسبز سنڌ جي ايجنڊا کي سرڪاري پاليسي جو حصو بڻايو آهي. جيڪو سنڌ زرعي پاليسي 2018 – 2030 ۾ پڻ واضح طور تي بيان ڪيو ويو آهي.
هن وقت، پي پي پي قيادت سنڌ حڪومت ذريعي سنڌ جي سماجي، معاشي، زرعي ۽ نوجوانن جي ترقي ۽ بهتري لاءِ سوچي ۽ عمل ڪري رهي آهي. پر ان بنياد تي، جيڪا رفتار ۽ چستي پيدا ٿيڻ گهرجي، ادارن جي گڏيل تصديق ۽ ٻيون سختيون هن عمل جي رستي ۾ رڪاوٽ نظر اچن ٿيون ۽ عوامي اسڪيمن ۽ پروگرامن جي ناڪامي جا مکيه سبب آهن. هن سڄي عمل ۾، جتي سنڌ جي شعور جو موضوع آهي، ان لاءِ سنڌ حڪومت کي سوچڻ گهرجي، جڏهن ته پاڪستان پيپلز پارٽي جي قيادت کي به سخت نوٽيس وٺڻ گهرجي ۽ ماڻهن کي درپيش مسئلن کي حل ڪرڻ لاءِ هڪ بهتر عمل جو منصوبو ٺاهڻ گهرجي. هن تازي سبسڊي پروگرام کي زراعت ۾ هڪ وڏو انقلابي قدم قرار ڏيڻ غلط نه هوندو. پيپلز پارٽي جي قيادت، جيڪا هن وقت نوجوانن جي سٺي رهنمائي ڪري رهي آهي ۽ هارين ۽ آبادگارن کي به معلومات مُهيا ڪري رهي آهي،ان سان گڏ هن پروگرام لاءِ خاص اسڪيمون تيار ڪيون ويون آهن، ۽ انهن جي عملدرآمد کي عوامي حمايت ۽ مقبوليت حاصل ٿيندي، جنهن سان سنڌ جي زرعي ۽ سماجي ترقي ۾ پڻ اضافو ٿيندو. ان جي باوجود، سنڌ حڪومت ۽ زراعت کاتي جي ذميوار عملدارن کي زراعت ۾ جدت جي عملدرآمد کي يقيني بڻائڻ گهرجي. سنڌ حڪومت جي اربين روپين جي بجيٽ جي باوجود، ڪي خاص ڪم يا نتيجا نظر نه ٿا اچن. جيئن ته سنڌ ريسرچ سينٽر آهن، انهن جو ڊائريڪٽر جنرل به عملي سان گڏ موجود آهي، پر سالن گذرڻ جي باوجود، تحقيق جا ڪو خاص نتيجو ڏسڻ ۾ نه آيو آهي. زراعت کاتي جو ڪو به زرعي ڪيميڪلز کي چيڪ ۽ بيلنس نٿو ڪري، شايد عملي ۾ قابليت نه آهي، يا عملي جي کوٽ آهي، يا عملو شفافيت ۾ بي ايماني ڪري رهيو آهي. فصلن جي پوک ۾ استعمال ٿيندڙ زرعي ڪيميڪلز خانگي ادارن طرفان مارڪيٽ ۾ وڪرو ڪيا وڃن ٿا، اهڙا زرعي ڪيميڪل ڀاڻ ۽ ٻج پڻ غير معياري ملن ٿا. ان تي ڪو به اصول يا چيڪ ۽ بيلنس ناهي. انهن سڀني شين جي باوجود، مٿي ڏنل هيءَ سبسڊي اسڪيم بروقتي ۽ زراعت دوست عمل آهي. انهن سڀني ڳالهين کي ذهن ۾ رکندي.
