جيڪڏهن آصف علي زرداري جي تڪرارن سان ڀريل زندگيءَ تي نظر وجهجي ته لڳي ٿو ته هي شعر ڄڻ ته خاص طور تي انهن لاءِ لکيو ويو هو:
سب نے رد کردیا تو پھر میں نے
اپنے ہونے کا اعتبار کیا
انهن جي چاليهن سالن تي پکڙيل سياست الزامن، واقعن ۽ تڪرارن سان ڀري پئي آهي. ”مسٽر ٽين پرسينٽ“ کان وٺي ”سينٽ پرسينٽ“ تائين جي سُڃاڻپ، ڊگهي جيل، بيشمار مقدما، قتل کان ڪرپشن تائين جي الزامن جو سفر اڃا تائين جاري آهي. اهي نه رڳو پاڪستان جا چونڊيل صدر رهيا آهن، پر اهي پهرين اهڙا سول صدر آهن جيڪي ٻن ڀيرا صدارت جي عهدن تي فائز ٿيا. انهن ئي پهريون ڀيرو اقتدار جي پرامن منتقلي پڻ يقيني بڻائي ۽ پاڻ به اقتدار سنڀاليو.اهو به چيو وڃي ٿو ته آصف زرداري 2008ع جي غير تڪراري چونڊن کانپوءِ به صدر بڻيا ۽ 2024ع جي متنازع پارليامينٽ مان به چونڊجي آيا. انهن جي شخصيت کي ڏسجي ته اهي اڳوڻي صدر غلام اسحاق خان وانگر ڪيترن ئي سياسي رازَن جا امين آهن. اهو يقيني طور نٿو چئي سگهجي ته ڇا اهي ڪڏهن پنهنجي سوانح عمري پاڻ لکن ٿا يا نه.
ڀلو ٿيو جو انهن جي ويجهي ساٿي ۽ ترجمان، فرحت الله بابر جيڪي هڪ سٺي شهرت رکندڙ شخصيت آهن تنهن ”دي زرداري پريزيڊنسي 2013 – 2008“ نالي سان هڪ اهڙو ڪتاب لکي ڇڏيو، جيڪو انڪشافن ۽ اهم سياسي واقعن سان ڀريو پيو آهي. هاڻ اميد رهي ٿي ته هو جلد ئي محترمه بينظير ڀٽو شهيد سان لاڳاپيل پنهنجو ٻيو ڪتاب به منظر عام تي آڻيندا، جنهن جو انتظار تمام گهڻو آهي فرحت الله بابر جي ڪتاب ۾ سول ۽ ملٽري لاڳاپن بابت ڪيترائي اهم انڪشاف شامل آهن. هن ڪتاب ۾ ڊيپ اسٽيٽ کان وٺي آمريڪي اسٽيٽ تائين ۽ رائيل اسٽيٽ جي ڪجهه اهم ڪردارن تائين جو ذڪر ملي ٿو. صرف ايترو ئي نه، ڪتاب ۾ اهڙين ڳالهين جو به احوال آهي، جن جو واسطو آصف علي زرداري جي ويجهن دوستن سان آهي. بابر صاحب، جيڪي ماضي ۾ محترمه بينظير ڀٽو جا ترجمان پڻ رهيا، لکن ٿا ته ”محترمه کي زرداري صاحب جي ڪجهه دوستن بابت سخت خدشا هئا، ۽ هوءَ اڪثر مون کي چوندي هئي ته هوءَ انهن ماڻهن جي موجودگي پسند نه ٿي ڪري“.
انهن دوستن مان ڪجهه آصف زرداري جا ننڍپڻ جا ساٿي به آهن، جن مان ڪجهه کي مان ذاتي طور ڄاڻان ٿو. انهن مون سان به زرداري صاحب جي نوجواني جا قصا ونڊيا، جيڪي ڪيڊٽ ڪاليج پٽارو کان وٺي سندن سياسي ۽ نجي زندگيءَ تائين پکڙيل آهن. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته بي بي جي خدشن جي باوجود اهي ماڻهو وزيراعظم هائوس ۾ به موجود رهيا ۽ ايون صدر تائين به رسائي حاصل ڪندا رهيا.
آصف زرداري طرفان صدر ٿيڻ جو فيصلو ڇو ڪيو ويو، ان بابت بابر صاحب 2008ع جي عام چونڊن کان پوءِ زرداري هائوس اسلام آباد ۾ ٿيل هڪ اهم ملاقات جو احوال ڏين ٿا. ان ملاقات ۾ نواز شريف، زرداري سان ڳالهائيندي چيو ته “منهنجي پارٽي جا ماڻهو چاهين ٿا ته مان صدر بڻجي وڃان.” جنهن تي زرداري صاحب مرڪندي جواب ڏنو، “منهنجي پارٽي جا ماڻهو به مون لاءِ ساڳيو سوچي رهيا آهن”ان وقت صدارتي چونڊن جو مرحلو اڃا پري هو، ڇاڪاڻ ته جنرل پرويز مشرف، جيتوڻيڪ آرمي چيف نه رهيا هئا، پر ملڪ جا صدر ضرور هئا. ان وقت آمريڪي اختيارين جي به اها خواهش هئي ته القاعده ۽ طالبان جي خلاف جنگ جي حوالي سان صورتحال ۾ سياسي استحڪام آڻجي. مون 2008ع ۾ چونڊن کان پوءِ زرداري هائوس ۾ آصف زرداري جو هڪ انٽرويو به ڪيو. انٽرويو شروع ٿيڻ کان اڳ، هو مون کي هڪ الڳ ڪمري ۾ وٺي ويا ۽ پڇيو: “تنهنجو ڇا خيال آهي، مون کي ڇا ڪرڻ گهرجي؟” مون مرڪندي وراڻيو: ”هي اوهان ۽ پارٽي جو فيصلو آهي. مان هڪ نظرياتي ماڻهو ضرور آهيان، پر منهنجي خيال ۾ محترمه جي شهادت کان پوءِ پارٽي ڪمزور ٿي وئي آهي.“ آصف زرداري سان ڪيترين ئي دلچسپ ملاقاتن جو موقعو مليو، جيتوڻيڪ گهڻيون ملاقاتون جيلن ۽ عدالتن ۾ ٿيون. اقتداري ايوانن ۾ يا پرڏيهي دوري ۾ گڏ وڃڻ جو موقعو گهٽ مليو. اهي سڀ تجربا مان ضرور پنهنجي ياداشت ۾ قلمبند ڪندس.انٽرويو دوران منهنجو پهريون سوال ئي اهو هو: “ڇا مان ملڪ جي ايندڙ صدر جو انٽرويو ڪري رهيو آهيان؟ ” جنهن تي زرداري صاحب جو وراڻ هو: “جيڪو به ٿيندو، سو جيالو ئي ٿيندو.“
ڪتاب ۾ سول ۽ ملٽري لاڳاپن جي حوالي سان ڪيترا اهڙا واقعا به شامل آهن، جيڪي پڙهندڙ لاءِ حيران ڪندڙ آهن. فرحت الله بابر موجب، ”زرداري صاحب وٽ اهڙا موقعا هئا، جن سان هو سول بالادستي قائم ڪري سگهن ها، پر انهن مان ڪجهه موقعا ضايع ڪري ويٺا. بهرحال، هو جيڪو ڪجهه پنهنجي ذهن يا سينو ۾ رکن ٿا، سو وقت کان اڳ نه ڪنهن سان شيئر ڪن ٿا، نه ظاهر ڪن ٿا.“
هن ڪتاب مان اها به خبر پوي ٿي ته زرداري صاحب، جنرل پرويز مشرف خلاف غداري جو ڪيس هلائڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو هو، جيڪو هڪ سياسي طور تي انتهائي اهم فيصلو هو ۽ هي ڪم به ”ميان صاحب“ تي ڇڏي ڏنو ويو ته جڏهن اوهان وزيراعظم بڻجو ته پاڻ ڪوشش ڪري ڏسجو. فرحت الله بابر موجب، جنرل پرويز مشرف کي صدارت تان هٽائڻ جو فيصلو به آصف زرداري ان وقت جي آرمي چيف جنرل اشفاق پرويز ڪياني سان صلاح مشوري بعد ڪيو، ته متان فوج يا کيس ان تي اعتراض نه ٿئي. بعد ۾، مشرف کي هڪ محفوظ رستو به ڏنو ويو. البت، ڪياني صاحب جي انهيءَ راءِ تي ته مشرف جي جاءِ تي پارٽي آفتاب شعبان ميراڻي کي صدر بڻائي، زرداري صاحب ڪا به راءِ ظاهر نه ڪئي، پر هو انهيءَ ڳالهه کي سمجهي ويا ته اسٽيبلشمينٽ سندن باري ۾ ڇا سوچي ٿي.
ايبٽ آباد آپريشن، ميمو گيٽ ۽ ريمنڊ ڊييوس جا واقعا ايترا اهم هئا جو انهن اڻ ڳڻين سوالن کي جنم ڏنو. سوال اڃا تائين برقرار آهي ته آخر اهڙي ڇا ڳالهه آهي جو پاڪستان اڄ تائين دهشتگردي تي مڪمل ڪنٽرول حاصل نه ڪري سگهيو آهي؟ دهشتگردي ۽ انتهاپسندي خلاف وڏيون وڏيون دعوائون ڪيون ويون، پر حقيقت اها آهي ته هاڻي اهو مسئلو رڳو خطرو نه رهيو، بلڪه اسان جي نظام، سياست ۽ معاشري جي جڙن تائين پکڙجي ويو آهي.رمزي يوسف کان وٺي اسامه بن لادن تائين جي ڊگهي فهرست تي نظر وجهي سگهجي ٿي. جيڪڏهن انهن مان هر هڪ واقعي جو سنجيده جائزو وٺجي، ته اهو صاف ظاهر آهي ته اسان مسلسل ڪيڏيون نه ڪيڏيون سنگين غلطيون ۽ هي ڪم ”ميان صاحب“ تي ڇڏجي ويو ته جڏهن اوهان وزيراعظم بڻجو ته پاڻ ان حوالي سان ڪوشش ڪري ڏسجو. فرحت الله بابر جي حوالي سان ڄاڻايل آهي ته جنرل پرويز مشرف کي صدارت تان هٽائڻ جو فيصلو به آصف علي زرداري ان وقت جي آرمي چيف جنرل اشفاق پرويز ڪياني سان صلاح ڪري ورتو هو، ته متان فوج يا سندس شخصيت کي ڪو اعتراض نه ٿئي. پوءِ مشرف کي هڪ محفوظ رستو به ڏنو ويو. البت، ڪياني جي ان راءِ تي ته پارٽي آفتاب شعبان ميراڻي کي صدر بڻائي سگهي ٿي، زرداري صاحب ڪابه راءِ ظاهر نه ڪئي، پر هو سمجهي ويا ته مقتدر حلقا سندن باري ۾ ڇا سوچين ٿا.
ايبٽ آباد، ميمو گيٽ ۽ ريمنڊ ڊييوس جا واقعا انتهائي اهم هئا، جن ڪيترن ئي سوالن کي جنم ڏنو. سوال اڄ تائين اهو آهي ته اسان دهشتگردي تي مڪمل ڪنٽرول ڇو نه حاصل ڪري سگهيا آهيون؟ شدت پسندي کي پاڙان پٽ ڪرڻ جي دعوائن جي باوجود حقيقت اها آهي ته اها هاڻ رڳو خطري طور نه رهي، پر رياستي ۽ سماجي ڍانچي جو حصو بڻجي وئي آهي. رمزي يوسف کان اسامه بن لادن تائين جي فهرست ڏسو ته اندازو ٿي ويندو ته اسان ماضي ۾ ڪيڏيون نه وڏيون غلطيون ڪيون.
پاڪ ڀارت لاڳاپن تي به غيرجانبداري سان نظر وجهي وڃي ته خبر پوندي ته حالتون تبديل ٿي سگهن ٿيون، پر شرط اهو آهي ته اسان پنهنجون غلطيون به قبول ڪري انهن مان سبق حاصل ڪريون. هاڻ هڪ اهڙو وقت آهي، جڏهن عالمي ماحول به اسان جي حق ۾ آهي، پر ياد رکڻ گهرجي ته هڪ ئي واقعي سڄي صورتحال کي ڏهن سالن پٺتي ڌڪ ڏئي سگهي ٿو. اڃا تائين ايبٽ آباد ڪميشن رپورٽ منظرِ عام تي نه آئي آهي، پارليامينٽ ۾ به پيش نه ٿي سگهي. ايبٽ آباد ۽ ريمنڊ ڊييوس جا واقعا اسان جي خودمختياري ۽ آزادي بابت سنجيده سوال اٿارين ٿا. مون کي اڄ به 1995ع جو اهو واقعو ياد آهي، جڏهن نرسري وٽ ٻه آمريڪي انڊر ڪور ايجنٽ مارجي ويا، جيڪي ان وقت جا “ريمنڊ ڊييوس” هئا.
هي ڪتاب جو هڪ ڏکائيندڙ واقعو ان رات جو آهي، جڏهن زرداري صاحب جي طبيعت ناساز هئي ۽ جنرل ڪياني سندن سان ٽيليفون تي رابطو ڪيو. ڪتاب موجب اها ڳالهه ٻولهه اٽڪل اڍائي ڪلاڪ جاري رهي، جنهن دوران زرداري صاحب گهٽ ڳالهائيندا رهيا. ان ڳالهه ٻولهه جي تفصيل ته رڳو ڪياني يا زرداري صاحب ئي ٻڌائي سگهن ٿا. وقت جي ڳالهه آهي، سياست ممڪنات جو نالو آهي. ڪٿي حسين حقاني، جن تي محترمه بينظير ڀٽو ۽ پيپلز پارٽي جو اهو الزام هو ته 1988ع ۾ هنن نصرت ڀٽو ۽ آمريڪي صدر فورڊ جي گڏ ڊانس ڪندي تصويرون جهاز مان اڇلايون، گويا هو ان جي ذميواري جنرل حميد گل تي وجهن ٿا، ۽ ڪٿي اهو وقت جو زرداري صاحب انهن کان سواءِ ملڪ ڇڏي وڃڻ تي تيار نه هئا.
مختصر طور، هي ڪتاب 2008ع کان 2013ع تائين جي واقعن تي ٻڌل آهي، جنهن ۾ ڪافي پڙهڻ جهڙيون ڳالهيون آهن. هاڻ ڏسڻو اهو آهي ته جڏهن زرداري صاحب پنهنجو ٻيو دور مڪمل ڪندا، ته جنرل راحيل شريف، جنرل قمر جاويد باجوه، جنرل فيض حميد کان وٺي فيلڊ مارشل عاصم منير تائين جي بابن کي ڪير قلمبند ڪندو؟ ممڪن آهي ته اهو ڪم پاڻ زرداري صاحب ڪن يا رخسانه بنگش، جيڪا 70 ڪلفٽن کان بلاول هائوس، وزيراعظم هائوس کان ايون صدر تائين سڀني مرحلن جي عيني شاهده رهي آهي.رهي ڳالهه سول ملٽري لاڳاپن جي ته هاڻوڪي حالتن ۾، خاص طور تي مسلم ليگ ن جي نقطه نظر کان، اهي لاڳاپا آئيڊيل لڳن ٿا. ٿي سگهي ٿو مان غلط هجان، پر مون کي مستقبل ۾ مريم نواز وزيراعظم طور نظر نه ٿي اچي. هاڻ جيڪڏهن سوچ بدلجي ته ٻي ڳالهه، پر ڪتاب ۾ محترمه بينظير ڀٽو سان لاڳاپيل هڪ واقعو به درج آهي، جيڪو پڙهڻ جوڳو آهي.
