آمريڪا جي 47 هين صدر ڊونلڊ ٽرمپ پاران چين کان پاناما ڪئنال واپس وٺڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو، اهو پاناما ڪينال 20 صدي جي شروعات ۾ آمريڪا طرفان تعمير ڪيو ويو ۽ ڪيترن ئي ڏهاڪن تائين واشنگٽن طرفان ڪنٽرول ڪيو ويو. اڄ پاناما واهه کي هلائي ٿو، پر لڳي ٿو ته ڊونلڊ ٽرمپ جا ٻيا منصوبا آهن.آمريڪي چونڊيل صدر ڊونلڊ ٽرمپ پاناما ڪينال تي قبضو ڪرڻ جون ڌمڪيون ورجائي رهيو آهي، جڏهن ته پاناما جي حڪومت جو اصرار آهي ته واٽر وي تي سندن خودمختياري جو سوال ئي نٿو پيدا ٿئي.دنيا جون نظرون هڪ ڀيرو ٻيهر ان اسٽريٽجڪ سامونڊي لنگهه تي لڳل آهن، جيڪو ائٽلانٽڪ ۽ پئسفڪ سمنڊن کي ڳنڍي ٿو.
هتي پاناما ڪينال بابت ڪجهه حقيقتون واضح ڪريون ٿا ڇو جو ٽرمپ دنيا کي ياد ڏيارڻ چاهي ٿو ته آمريڪا هڪ صدي کان به وڌيڪ اڳ واهه ٺاهي هئي ۽ اهڙيءَ طرح سامونڊي ٽريفڪ ۾ هڪ قسم جو انقلاب آندو هو. اهو سڀ ڪجهه انساني جانين جي وڏي قيمت تي حاصل ڪيو ويو. 1914ع کان اڳ، ائٽلانٽڪ کان پئسفڪ سمنڊ ڏانهن وڃڻ جي خواهش رکندڙ جهازن کي ڏکڻ آمريڪا ۾ هڪ خطرناڪ، مهينن جي ڊگهي سفر تي هلڻو پوندو هو. جيتوڻيڪ جديد جهازن کي سفر ڪرڻ ۾ اٽڪل ٻه هفتا لڳن ٿا، جڏهن ته ڪئنال پار ڪرڻ ۾ صرف اٺ کان ڏهه ڪلاڪ لڳن ٿا. امريڪي صدر ڊونلڊ ٽرمپ تازو دعويٰ ڪئي ته 35.000 يا 38.000 "آمريڪي” 1904 ۽ 1914 جي وچ ۾ پاناما ڪينال جي تعمير دوران مري ويا هئا ۽ جڏهن ته مليريا، زرد بخار، حادثن ۽ ٻين سببن جي ڪري تعمير دوران هزارين زندگيون ضايع ٿي ويون هيون.
اهو واضح ناهي ته ٽرمپ جي تشخيص جو پسمنظر ڇا آهي پر تعمير دوران سرڪاري موت جو تعداد 5.600 جي لڳ ڀڳ آهي، جيتوڻيڪ حقيقي انگ وڌيڪ ٿي سگهي ٿو. بهرحال، تعميراتي سائيٽ تي اڪثر مزدور بارباڊوس کان هئا. ڪتاب Hell’s Abyss: The Battle to Build the Panama Canal جي ليکڪ ميٿيو پارڪر جي مطابق، تعمير دوران مارجي ويل آمريڪن جو تعداد شايد 300 جي لڳ ڀڳ هو. اهو ممڪن آهي ته ٽرمپ اڳين، ناڪام فرانسيسي ڪوششن سان واهه ٺاهڻ جي آمريڪي ڪوشش دوران گم ٿيل زندگين کي پريشان ڪري ڇڏي. 1880ع واري فرينچ پروجيڪٽ ۾ 20.000 ۽ 25.000 مزدورن جي زندگين جي دعويٰ ڪئي وئي، جن مان تقريبن ڪو به آمريڪي نه هو. آمريڪا ان واهه کي کولڻ کان پوءِ ڏهاڪن تائين هلايو.
بهرحال، 1977 ۾، صدر جمي ڪارٽر اتفاق ڪيو ته هو تدريجي طور تي زون جو ڪنٽرول پاناماني حڪومت جي حوالي ڪري. معاهدي ۾ اهو طئي ڪيو ويو ته واهه غير جانبدار رهندو ۽ سڀني قومن جي ٻيڙين لاءِ کليل هوندو. آمريڪا کي ڪنهن به خطري جي خلاف دفاع ڪرڻ جو حق پڻ محفوظ آهي. 1999ع ۾، آمريڪا پاناما مان پنهنجي واپسي مڪمل ڪئي. ان وقت کان وٺي، واهه پاناما شهر جي حڪومت طرفان هلائي رهي آهي.آمريڪي صدر ڊونلڊ ٽرمپ تازو، هڪ غير معقول دعويٰ ۾، "شاندار چيني سپاهين” تي غير قانوني طور تي واهه کي هلائڻ جو الزام لڳايو.پاناما جي صدر جوز راول مولينو ان دعويٰ کي رد ڪري ڇڏيو مولينو جنوري جي شروعات ۾ چيو بيوقوف ”واهه ۾ ڪو به چيني سپاهي نه آهن “ . جڏهن ته علائقي ۾ چيني فوجي موجودگي جا ڪي به اشارا نه آهن، ڪجهه آمريڪي مبصرن انهن ٻن بندرگاهن بابت خدشا اٿاريا آهن، جيڪي ڊگهي عرصي کان هلندڙ سي جي هچيسن هولڊنگس هانگ ڪانگ سان لاڳاپيل آهن، ۽ امڪاني ڊيٽا ليڪ ٿيڻ. ان کان علاوه، پاناما جي تعاون سان بيجنگ سان واهه جي نئين پل جي ماليات لاءِ واشنگٽن ۾ خدشا وڌي ويا آهن.پاناما ڪينال تمام اهميت جوڳو آهي۔ ڪئنال اٿارٽيءَ جي دعويٰ آهي ته هر سال 13.000 کان 14.000 ٻيڙيون 82 ڪلوميٽرن جي ڊگھي واٽر وي تان گذرن ٿيون. اهو نظام هر روز ڪيترن ئي جهازن جي گذرڻ جي اجازت ڏئي ٿو، بندن ۽ ذخيرن کي استعمال ڪندي هڪ انسان جي ٺاهيل ڍنڍ جي ذريعي جهازن کي تقريباً 26 ميٽر بلند ڪرڻ ۽ انهن کي سمنڊ جي سطح تي واپس آڻڻ لاءِ استعمال ڪن ٿا. جڏهن ته ٻيڙيون انهن جي سائيز جي بنياد تي گذرڻ لاءِ ادا ڪن ٿا.آمريڪا، چين ۽ جاپان کان پوءِ، پاناما ڪينال جا مکيه استعمال ڪندڙ آهن ۽ لڳ ڀڳ 72 سيڪڙو سامان جيڪو ڪئنال مان گذري ٿو، اهو اچي ٿو يا آمريڪي بندرگاهن ڏانهن وڃي ٿو. تازو ڏڪار جي ڪري ڪئنال انتظاميا کي مجبور ڪيو ويو ته ڪراسنگ جو انگ گهٽايو وڃي ۽ ان سان گڏ اگهه به وڌايا ويا. 2024ع ۾، چينل 3,35 بلين يورو جو خالص منافعو ڪيو ڇوته آمريڪي واپار واهه ذريعي ٽرئفڪ تي ايترو منحصر آهي، معيشت پڻ لاڳت ۾ اضافو محسوس ڪيو آهي. ڊسمبر ۾، ٽرمپ پاناما تي کل جوڳي فيس چارج ڪرڻ جو الزام لڳايو، انهن کي "ريپ” سڏيو.
هاڻي سوال اهو آهي ته ڇا آمريڪا ڪينال کي ٻيهر حاصل ڪري سگهي ٿو يا گهٽ قيمتون؟ان بابت ڪارٽر پاران دستخط ڪيل 1977ع جي معاهدي جي شرطن ۾ چيو ويو آهي ته پاناما کي غير جانبداري برقرار رکڻ گهرجي، مطلب ته ان جي حڪومت آمريڪي سامان کڻڻ واري جهازن تي گهٽ فيس چارج نه ڪري سگهي. بهرحال، اهو ممڪن آهي ته ٽرمپ انتظاميا جو دٻاءُ قيمتون گهٽائي ڇڏي يا چينل جي انتظاميا کي مجبور ڪندو ته هو ايندڙ بحران دوران اعليٰ فيس کي ڇڏي ڏين.هڪ گهٽ امڪاني اختيار اهو هوندو ته واهه جو فوجي ڪنٽرول ان وچ آمريڪي ملڪ جي حملي ذريعي ٿئي واشنگٽن اڳ ۾ ئي 1989ع جي آخر ۾ ائين ڪري چڪو هو، .
ڊونلڊ ٽرمپ هن هفتي جي شروعات ۾ پاناما ڪينال ۽ گرين لينڊ سان مسئلن کي حل ڪرڻ لاءِ فوجي طريقن کي رد نه ڪيو پر اهو اعلان ڪيو ته چين کان پاناما ڪينال واپس وٺنداسين هاڻي جيڪڏهن چين مزاحمت ڪئي ته ٻئي طاقتور ڌريون هڪٻئي جي سامهون هونديون ۽ ٽين عالمي جنگ جي شروعات ٿي ويندي. ۽ ڪيترائي ملڪ ان جنگ ۾ پنهنجو وجود ئي وڃائي ويهندا ڇوته چين ۾ جيڪا ٽيڪنالاجي آهي ان مان آمريڪا کي به تمام گهڻو خطرو آهي ۽ ڪيترائي ائٽمي ملڪ چين جا حمايت يافته آهن جنهنڪري ھن عمل ۾ آمريڪا بدترين شڪست جي ور چڙهي ويندو ۽ چين دنيا تي حڪمراني ڪندو۔ انڪري آمريڪي صدر ڊونلڊ ٽرمپ کي سوچي سمجهي قدم کڻڻ گهرجي جيڪڏهن اها تڪڙ برقرار رکيائين ته نقصان سندس ئي ٿيندو ڇوته ديوار سان ٽڪر هڻڻ سان مٿو پنهنجو ئي ڦاٽندو آهي۔
