اين ايف سي ايوارڊ ۽ سنڌ جا خدشا

پاڪستان جي وفاقي مالي ڍانچي ۾ اين ايف سي ايوارڊ (National Finance Commission Award) بنيادي حيثيت رکي ٿو۔ هن ايوارڊ تحت وفاق ۽ صوبن جي وچ ۾ مالي وسيلن جي ورهاست جو فارمولو طئي ڪيو ويندو آهي۔ پر هر ڀيري ان جي ورهاست تي بحث ڇڙندو آهي، خاص طور تي سنڌ جون سياسي تنظيمون پنهنجا شديد خدشا ۽ اعتراض پيش ڪنديون آهن۔ انهن جا خدشا صرف سياسي نعرا نه پر معاشي ۽ سماجي حقيقتن سان ڳنڍيل آهن سنڌ جي سياسي ۽ سماجي اڳواڻن جو بنيادي مؤقف آهي ته صوبو پنهنجي اصل آمدني ۽ وسيلن مطابق حصو حاصل نٿو ڪري۔ سنڌ، خاص ڪري ڪراچي، ملڪ جو معاشي مرڪز آهي۔

فيڊرل بورڊ آف ريونيو (FBR) جي انگن اکرن مطابق قومي محصولن جو وڏو حصو ڪراچي مان گڏ ٿئي ٿو، پر ان جي بدلي ۾ سنڌ کي بجيٽ ۽ ترقياتي فنڊن ۾ اهو حصو نه ٿو ملي، جيڪو ان جي ڪردار مطابق هجڻ گهرجي۔ اهو ئي سبب آهي جو سنڌ جي سياسي تنظيمون ان ورهاست کي "ناانصافي” سڏين ٿيون سنڌ جي خدشن جو هڪ وڏو سبب اهو آهي ته اين ايف سي ايوارڊ ۾ ورهاست جو بنيادي معيار صرف آبادي رکيو ويو آهي۔ ڇو ته پنجاب آبادي ۾ سڀ کان وڏو صوبو آهي، ان ڪري وڏي رقم پنجاب ڏانهن وڃي ٿي۔ سنڌ جي اڳواڻن جو چوڻ آهي ته صرف آبادي کي بنياد بڻائڻ غير منصفاڻو آهي۔ معاشي پيداوار، ريونيو ۾ حصو، قدرتي وسيلن ۽ سماجي ترقي جا اشاري به حساب ۾ شامل ٿيڻ گهرجن۔مثال طور سنڌ ۾ تيل ۽ گئس جا وڏا ذخيرا موجود آهن، پر صوبائي حڪومت ۽ عوام کي ان مان لاڳاپيل فائدو نه ٿو ملي۔ سياسي اڳواڻن جو چوڻ آهي ته وفاق اڪثر گئس ۽ تيل جي رائلٽي جي ادائيگي ۾ دير ڪري ٿو، يا وڏي حصي کي پاڻ وٽ رکي ٿو، جنهن سبب سنڌ جا عوام بجلي ۽ گئس جي کوٽ کي منهن ڏين ٿا، جيتوڻيڪ هي صوبو وسيلن ۾ خودڪفيل آهي سنڌ جون سياسي جماعتون اهو به اعتراض ڪن ٿيون ته وفاقي حڪومت صوبن جي ترقياتي منصوبا لاءِ رکيل فنڊز ۾ به مداخلت ڪري ٿي۔ اڪثر سنڌ لاءِ اعلان ڪيل منصوبا مڪمل ئي نٿا ٿين يا سست رفتاري سان هليا وڃن، جڏهن ته پنجاب ۾ ساڳيا منصوبا تيزي سان مڪمل ٿين ٿا۔ اهڙي روش صوبائي سطح تي محرومي جو احساس وڌائي ٿي ٻيو وڏو مسئلو اهو آهي ته اين ايف سي ايوارڊ سان صوبائي سطح تي ملندڙ فنڊز جي ندروني ورهاست به غير شفاف آهي۔ شهري ۽ ٻهراڙي سنڌ ۾ فنڊز جي غير مساوي ورڇ سبب اختلاف پيدا ٿين ٿا۔ شهري علائقا، خاص طور ڪراچي ۽ حيدرآباد جا نمائندا چون ٿا ته سندن حصي جا ترقياتي فنڊ ٻين ڏورانهن علائقن ڏانهن منتقل ڪيا وڃن ٿا، جنهن ڪري مقامي مسئلا حل نه ٿين ٿا انهن سڀني خدشن جي نتيجي ۾ سنڌ جون سياسي ۽ سماجي تنظيمون هر اين ايف سي ايوارڊ تي پنهنجيون ڳالهيون کڻي اچن ٿيون۔ انهن جو مطالبو آهي ته وسيلن جي ورهاست ۾ صرف آبادي نه پر ريونيو جنريشن، قدرتي وسيلن، غربت، تعليم ۽ صحت جهڙا اشاري به شامل ٿيڻ گهرجن۔ اهڙي ورهاست سان نه صرف صوبن ۾ توازن قائم ٿيندو پر قومي يڪجهتي کي به هٿي ملندي آخر ۾ اهو چوڻ مناسب آهي ته اين ايف سي ايوارڊ صرف مالي ورهاست جو معاملو نه پر پاڪستان جي وفاقي ڍانچي جي استحڪام سان جڙيل آهي۔

 جيڪڏهن سنڌ جا خدشا نظرانداز ڪيا ويا ته احساس محرومي وڌندي، جيڪا وفاق لاءِ خطرناڪ ٿي سگهي ٿي۔ ان ڪري ضروري آهي ته اين ايف سي ايوارڊ ۾ شفافيت ۽ انصاف کي يقيني بڻايو وڃي، ته جيئن سڀئي صوبا پاڻ کي فيڊريشن جو برابر جو حصو سمجهن۔

سنڌ جي اڳواڻن جو چوڻ آهي ته صرف آبادي کي بنياد بڻائڻ غير منصفاڻو آهي۔ معاشي پيداوار، ريونيو ۾ حصو، قدرتي وسيلن ۽ سماجي ترقي جا اشاري به حساب ۾ شامل ٿيڻ گهرجن۔مثال طور سنڌ ۾ تيل ۽ گئس جا وڏا ذخيرا موجود آهن، پر صوبائي حڪومت ۽ عوام کي ان مان لاڳاپيل فائدو نه ٿو ملي۔ سياسي اڳواڻن جو چوڻ آهي ته وفاق اڪثر گئس ۽ تيل جي رائلٽي جي ادائيگي ۾ دير ڪري ٿو، يا وڏي حصي کي پاڻ وٽ رکي ٿو، جنهن سبب سنڌ جا عوام بجلي ۽ گئس جي کوٽ کي منهن ڏين ٿا، جيتوڻيڪ هي صوبو وسيلن ۾ خودڪفيل آهي