ملڪ ۾ کاڌ خوراڪ جو اھم مسئلو پوري دنيا جي ملڪن کي درپيش آھي ان ۾ پاڪستان به شامل آھي . ڏٺو وڃي ته پاڪستان ھڪ ذريعي ملڪ اھي ان کي ٻاھرين کاڌ خوراڪ جون شيون نه گھرائڻ گھرجن پنھنجي زراعت تي ڌيان نه ھجڻ ڪري کاڌ خوراڪ جو مسئلو ڏينھن به ڏينھن وڌنڌو پيو وڃي.
عالمي رپورٽن ۾ کاڌ خوراڪ جي مطابق ڳڻتيءَ جوڳي ظاھر ڪئي وئي آھي. ته هو شايد ان کي تضادن جي هڪ ڪتابي مثال طور ڏسن ها ـ هڪ زرعي ملڪ، جتي خوراڪ جي کوٽ خطري واري رفتار سان وڌي رهي آهي. ’فوڊ ايمرجنسي‘ هاڻي ڪو وڌايل اصطلاح ناهي رهيو. خوراڪ ۽ زراعت جي عالمي اداري (FAO) جي هڪ تازي رپورٽ مطابق پاڪستان ۾ 1.1 ڪروڙ ماڻهو ـ جيڪا آبادي جو لڳ ڀڳ 22 سيڪڙو آهي ـ انتهائي خوراڪ جي کوٽ جو شڪار آهن، جن مان 17 لک ماڻهو نومبر 2024 کان مارچ 2025 تائين ايمرجنسي حالتن ۾ آهن. اهو رڳو ڪا انگ اکر نه آهي، پر اصل خاندانن جي تڪليف جي عڪاسي ڪري ٿو، خاص طور تي بلوچستان، سنڌ ۽ خيبر پختونخواهه جي 68 ٻوڏ متاثر ضلعن ۾. جيتوڻيڪ موجوده حالتون گذريل سال جي چوٽي (جنهن ۾ نومبر 2023 کان جنوري 2024 تائين 1.18 ڪروڙ ماڻهو متاثر ٿيا هئا) کان ٿورو بهتر آهن، پر موسم جي شدت جو مستقل اثر روزگار کي تباهه ڪري رهيو آهي ۽ ڪمزور برادرين کي وڌيڪ بي وسي ڏانهن ڌڪي رهيو آهي .
هيءَ صورتحال خاص طور تي بلوچستان ۽ سنڌ ۾ دائمي غذائي قلت جي ڪري وڌيڪ ڳڻتي جوڳي آهي، جتي 2018 کان وٺي غذائي کوٽ 10 سيڪڙو کان وڌي وئي آهي. جيتوڻيڪ اڳوڻي وزيراعظم عمران خان 2018 ۾ پنهنجي شروعاتي تقرير ۾ غذائي کوٽ جو ذڪر ڪيو هو، پر سياسي سنجيدگي کي عمل جي سطح تي وڏي تبديلي ۾ تبديل نه ڪيو ويو. سنڌ ۾ هڪ نمايان ڪوشش ـ يعني نون ڄاول ٻارڙن جي غذائيت لاءِ مائرن کي نقد امداد ڏيڻ ـ جذبن جي لحاظ کان خوش آئند آهي، پر اها انهن حالتن ۾ ناڪافي آهي، جتي مهانگائي عام ماڻهن لاءِ بنيادي خوراڪ جي شين کي به ناقابل برداشت بڻائي ڇڏيو آهي. صحت جي سهولتن ۽ صاف صفائي تائين محدود رسائي سبب غذائي کوٽ جا اثر وڌيڪ خطرناڪ ٿي وڃن ٿا. ٻين ملڪن ۾ ڪامياب ٿيل پبلڪ اسڪول لنچ پروگرام شايد ڪجهه راحت فراهم ڪري سگهن، پر پاڪستان ۾، جتي لڳ ڀڳ 2.6 ڪروڙ ٻار اسڪول کان ٻاهر آهن، اهڙن پروگرامن جي رسائي انتهائي محدود آهي. جيڪي پروگرام موجود به آهن، سي تمام محدود پيماني تي ڪم ڪري رهيا آهن، ۽ انهن جي مدد سان به ان وڏي انگ تائين نه پهچي سگهجي ٿو، جيڪي روزانو جي بنياد تي گهٽ ۾ گهٽ هڪ صحتمند کاڌي جي ضرورت ۾ آهن. اقتصادي حالتن جي مسلسل خرابي سبب، ڪم ڪندڙ طبقي جون گهڻيون خاندانون هاڻي لنگرخانن يا مالڪن جي رحم و ڪرم تي آهن ـ جيڪي وسيلا به اڪثر ڪري شهري علائقن تائين محدود آهن. جڏهن ته ڳوٺاڻن يا ڏورانهن علائقن ۾ رهندڙن لاءِ اهڙو ڪو به بچاءُ جو جال موجود ناهي.موسمي تبديلي هن بحران کي هڪ بي رحم رخ ڏنو آهي. 2022 جي ٻوڏن انفرااسٽرڪچر ۽ روزگار کي تباهه ڪري ڇڏيو. پاڪستان اڃا تائين انتهائي موسمي واقعن، جيئن ته فصلن جي لڻجڻ کان اڳ گرم لهرن جي خطري ۾ آهي.
جيتوڻيڪ پاڪستان ڪجهه موسمي مالي امداد حاصل ڪئي آهي، پر انهن وسيلن کي ميدان ۾ فوري طور تي عملي قدم طور تبديل ڪرڻ جي ضرورت آهي ـ ۽ ان جي شروعات خوراڪ جي نظام جي تحفظ سان ٿيڻ گهرجي. اسان جي خوراڪ واري ايمرجنسي هڪ گڏيل قومي حڪمت عملي جي گهر ڪري ٿي، جيڪا موسمي تبديليءَ سان مطابقت رکندڙ زراعت، حدف ٿيل غذائي پروگرام، سڀني لاءِ اسڪول کاڌي جا منصوبا ۽ مضبوط سماجي تحفظ جا جال مهيا ڪري. جيڪڏهن اسان هاڻي قدم نه کنيا ته لکين وڌيڪ ماڻهو بک جي ور چڙهي سگهن ٿا. ملڪ م ڪارخانا لڳايا وڃن زرعي پيداوار تي ڌيان ڏنو وڃي .
