وفاقي حڪومت طرفان سنڌو درياهه مان ڇهه ڪئنالن ۽ گرين پاڪستان جي نالي سنڌ جي غير آباد زمينن تي قبضن خلاف سنڌ ۾ هڪ ئي وقت ڪيتريون ئي سنڌ دوست ۽ قوم پرست جماعتون لانگ مارچ ڪري انهن منصوبن کي رد ڪري رهيون آهن جن کي جيڪڏهن جمهوري روح سان ڏسجي ته ريفرينڊم ئي چئي سگهجي ٿو ته سنڌ جون سڀ سياسي جماعتون ۽ عوام انهن منصوبن جي زباني مخالفت نٿو ڪري پر عملي طور به احتجاج ۽ مظاهرا ڪري رهيا آهن. اهي لانگ مارچ هڪ ئي وقت مختلف سياسي جماعتون نمايان طور ڪري رهيون آهن ۽ ٻڌائي رهيون آهن ته انهن معاملن تي سنڌي عوام سراپا احتجاج آهي.
هاڻي بال وفاقي ۽ صوبائي حڪومت جي ڪورٽ ۾ آهي ته اهي جمهوري روح پٽاندڙ انهن احتجاجن کي مان ڏئي ڪري ملڪ کي بحراني حالتن کان بچائين ٿيون يا ضد يا انا جو مسئلو بڻائي صوبن کي وفاق سان منهن مقابل ڪري جنگي ماحول پيدا ڪن ٿيون. اها حڪومتن جي خوش نصيبي آهي جو سنڌي سياسي جماعتون مذهبي جماعتن وانگر سڀئي روڊ بلاڪ ڪري ڌرڻو ڏئي ملڪ ۽ ان جي معيشت کي نقصان ڏيڻ بدران پرامن پنڌ مارچ ڪن ٿيون. اهڙن پرامن احتجاجن جي حڪومتن کي عزت ڪرڻ گهرجي ۽ انهن جي مطالبن کي باوقار نموني تسليم ڪري معاملي کي اتي ئي روڪين ٻي صورت ۾ معاملو وڳوڙن ڏانهن به وڃي سگهي ٿو. ڇاڪاڻ ته هن معاملي تي سنڌي قوم وٽ ٻيو ڪو رستو ناهي. ان وٽ سياسي آپشن مزاحمت جو ئي آهي.
سنڌ جي سياسي جماعتن جو سنڌو درياهه مان ڇهه ڪئنال ڪڍڻ وارو معاملو ڪالاباغ ڊيم جيڏو ئي جذباتي آهي جنهن کي سنڌي قوم پنهنجي ڪامياب جدوجهد سان روڪرائي ڏيکاريو. سنڌي قوم جو خيال آهي ته سنڌو درياهه مان ڇهن ڪئنالن کي ڪڍڻ جي معنيٰ سنڌو درياهه کي پنجاب ۾ ئي روڪي ڇڏڻ آهي. ان سان چولستان سميت پنجاب جون بنجر زمينون ته آباد ٿينديون پر ان سان سنڌ کي جيڪو هونئن ئي اٽي ۾ لوڻ برابر پاڻي ملي ٿو سو به نه ملندو. جڏهن، ته مسلم ليگ (ن) جي وفاقي حڪومت جو خيال آهي ته پنجاب ڇهه ڪئنال پنهنجي صوبي ۾ پنهنجي پاڻي واري حصي مان ٺاهي رهيو آهي ان سان ڪنهن ٻئي صوبي جو پاڻي متاثر نه ٿيندو .
پر عملي طور ڏسجي ، ته پنجاب هر دور ۾ سنڌ جو پاڻي کنيو آهي ايستائين جو ان پاڻي جي معاهدن جي به بدترين ڀڃڪڙي ڪندو رهيو آهي. پراڻن پاڻي جي معاهدن کي ڇڏي ڪري رڳو 91 واري پاڻي معاهدي کي ئي ڏسجي ته ڪوٽڙي بيراج هيٺان سنڌ کي گهٽ ۾ گهٽ 10 ايم اي ايف پاڻي ڏيڻو آهي پر عملي طور سنڌ کي 2 ايم اي ايف پاڻي به مشڪل سان ملي ٿو. اتي وري وفاقي حڪومت جو چوڻ هوندو آهي ته پاڻي آهي ئي گهٽ- هاڻي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته جيڪڏهن پاڻي آهي ئي گهٽ جو سنڌ کي ڪوٽڙي بيراج هيٺان 2 ايم اي ايف پاڻي به نه ٿو ملي ته سنڌو مان ڇهه ڪئنال ڪڍبا ته ان جو پاڻي ڪٿان ايندو ۽ پوءِ ته سنڌ کي ٻه ايم اي ايف به پاڻي نه ملي سگهندو ۽ پوءِ ته سنڌ مڪمل طور تي ڀرڀانگ ٿي ويندي. پوءِ ته سمنڊ کي پنهنجي جاءِ تي بيهارڻ وارو درياهه جو دٻاءُ به نه رهندو. نتيجي ۾ سمنڊ اڳتي وڌندو سڄي سنڌ کي کارو ڪري ڇڏيندو. هاڻي ئي سمنڊ اڳتي وڌي ڪري سنڌ جي 40 لک ايڪڙ آباد زمين غير آباد ڪري چُڪو آهي وري جيڪڏهن سنڌو مان ڇهه ڪينال نڪرندا ته ظاهر آهي ته ان لاءِ به سنڌو درياهه مان ئي پاڻي کنيو ويندو. جڏهن ته پنجاب جو چوڻ آهي ته اهو پنهنجي حصي جو پاڻي کڻندو.
جڏهن ته حقيقت اها آهي ته پنجاب پنهنجا درياهه ڀارت کي وڪڻي چُڪو آهي. هاڻي پنجاب کي صرف سنڌو درياهه وارو ئي پاڻي آهي جنهن مان سنڌ کي پنهنجي حصي جو ئي پاڻي نه ٿو ملي. جڏهن ته پاڻي جي معاهدي ۾ اهو چوڻ آهي ته پنجاب جي جر ۾ ايترو پاڻي آهي جو اهو کوٽ جي صورت ۾ اتان کڻندو سو ان اصول تحت پنجاب جر مان ئي واڌو پاڻي کڻي سگهي ٿو پر سنڌو درياهه مان ڪنهن جي پاڻي جي ڪٽوتي نه ٿو ڪري سگهي. پر جيڪڏهن پنجاب جي ان دعويٰ کي ڪجهه منٽن لاءِ قبول به ڪجي ته سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته پوءِ سنڌ کي پاڻي جو پنهنجو حصو ڇو نه ٿو ملي، ان کي 91 واري معاهدي تحت ڪوٽڙي بيراج کان هيٺ گهٽ ۾ گهٽ 10 ايم اي ايف پاڻي ڇو نه ٿو ملي، مشڪل سان 2 ايم اي ايف ئي پاڻي ڇو ٿو ملي. سنڌ جي حصي جو پاڻي ڪيڏانهن ٿو وڃي. عام تاثر اهو آهي ته پنجاب ئي سنڌ جي پاڻي تي ڌاڙو هڻي اهو چورائيندو رهيو آهي ۽ هاڻي به ڇهن ڪئنالن کي جاگرافيائي مٿانهين پوزيشن جو فائدو وٺندي سنڌو درياهه جو ئي پاڻي کڻندو.
سو اها تاريخي حقيقت آهي ته ملڪ اندر پاڻي جي کوٽ توڙي بحران جو ذميوار هر دور ۾ پنجاب ئي رهيو آهي ۽ هاڻي به ان جا ان حوالي سان قدم رڪجڻ لاءِ تيار ناهن. اها هوڏ انتهائي تباهه ڪن آهي، اها هوڏ خبر ناهي ته ملڪ کي ڪيڏانهن وٺي ويندي سو هاڻي به موقعو آهي ته وفاقي حڪومت سنڌ جي ڪيس کي سمجهي ۽ سنڌ جي قوم پرست جماعتن جي احتجاج کي مانُ ڏي ۽ ملڪ کي تباهه ڪن بحران کان بچائي.
اهو به سمجهڻ جي ضرورت آهي ته جڏهن صوبن کي پنهنجي حصي جو نارمل پاڻي به نه ٿو ملي ته غيرآباد زمينن کي گرين منصوبي تحت پاڻي ڪٿان ملندو تنهن ڪري اهو به تاثر آهي ته گرين پاڪستان جي منصوبي تحت اصل ۾ سنڌ جون زمينون وڪرو ڪيون وينديون جنهن سان پڻ سنڌين کي پنهنجي زمين تان بي دخل ٿيڻو پوندو انهن خطرناڪ منصوبن ڪري ئي سڄي سنڌ روڊن تي آهي، سڄي سنڌي قوم سراپا احتجاج آهي ۽ ڪالاباغ ڊيم جهڙي سخت مزاحمتي تحريڪ هلائي رهي آهي جنهن کي اسان وقتائتو قدم سمجهي ڪري انهن تحريڪن جي آجيان ڪريون ٿا جو اهي معاملا سنڌ جي بقا جا آهن.
