اجلاس ۾ اهو مطالبو ڪيو ويو ته ٻوڏ متاثر ماڻهن جي بحالي لاءِ فوري قدم کنيا وڃن ۽ بي نظير انڪم سپورٽ پروگرام وسيلي انهن جي مالي مدد ڪئي وڃي. پ پ پنجاب جي اڳواڻ نديم افضل چن پنجاب حڪومت جي لاڳو ڪيل بلدياتي قانون تي سخت تنقيد ڪئي. سندس چوڻ هو ته غيرجماعتي بنيادن تي بلدياتي چونڊون ڪرائڻ اڻ جمهوري عمل آهي. مرڪزي ايگزيڪيوٽو ڪاميٽي جي اجلاس ۾ وري هڪ ڀيرو اهو طئي ڪيو ويو ته پاڪستان پيپلز پارٽي وفاقي ڪابينا ۾ شامل نه ٿيندي. مرڪزي ڪاميٽي جي اجلاس کان اڳ پنجاب جي وزيراعليٰ مريم نواز شريف، سندس اطلاعات واري وزير، بلاول ڀٽو زرداري ۽ پيپلز پارٽي جي ڪيترن ئي اڳواڻن جي وچ ۾ بيانن جي سخت جنگ جاري هئي. اها بيان بازي اهڙي حد تائين وڌي وئي جو ٻنهي پارٽين جي اڳواڻن هڪ ٻئي جي قيادت تي تنقيد شروع ڪري ڇڏي. ان دوران نائب وزيراعظم اسحاق ڊار جي اڳواڻيءَ ۾ وفاقي ڪابينا جا ميمبر نوابشاهه ۾ صدر زرداري سان ملاقات لاءِ پهتا. ٻنهي ڌرين جي شڪايتن کان پوءِ جيڪڏهنچه بيان بازي عارضي طور ختم ٿي وئي، پر سياسي فضا اڳ ئي ڪافي تڻايل هئي. ان ئي دوران جڏهن آزاد ڪشمير جي گاديءَ واري هنڌ مظفرآباد ۾ ڪشمير ايڪشن ڪاميٽي جي ڌرڻي سبب صورتحال وڌيڪ ڳنڀير ٿي وئي ته وزيراعظم هڪ اعليٰ سطحي وفد مظفرآباد موڪليو، جنهن جي اڳواڻي پيپلز پارٽي جي اڳواڻ ۽ اڳوڻي وزيراعظم راجا پرويز اشرف ڪئي، جڏهن ته قمرالزمان ڪائره سميت ڪيترائي سينيئر اڳواڻ به ان وفد جو حصو هئا. هڪ پاسي پيپلز پارٽي جي مرڪزي ڪاميٽي پنجاب ۾ لاڳو ٿيل بلدياتي قانون تي سخت تنقيد ڪئي، پر هاڻي اها خبر سامهون آئي آهي ته پنجاب جا گورنر، جيڪي پيپلز پارٽي جا سينيئر اڳواڻ سردار سليم حيدر خان آهن، هن قانون تي دستخط ڪري ڇڏيا آهن. ان صورت ۾ جيڪڏهن بلدياتي چونڊون ٿيون ته به هڪ ڪمزور نظام ئي وجود ۾ ايندو.
پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) جي وچ ۾ لاڳاپن جي سٺي يا خراب ٿيڻ جي تاريخ گهڻي پراڻي آهي. ٻنهي جماعتن جو هڪ وقت ۾ هڪ ٻئي سان سخت مقابلو رهيو، پر جڏهن شهيد بينظير ڀٽو ۽ ميان نواز شريف وچ ۾ لنڊن ۾ ميثاقِ جمهوريت تي دستخط ٿيا، تڏهن ٻنهي وچ ۾ روايتي ڇڪتاڻ ختم ٿيڻ لڳي، 2008ع ۾ جڏهن پيپلز پارٽي وفاق ۾ حڪومت ٺاهي، ته مسلم ليگ (ن) ان حڪومت جي حمايت ڪئي ۽ ان جي ڪجهه اڳواڻن يوسف رضا گيلاني جي ڪابينا ۾ شامل ٿيا. پر جڏهن صدر زرداري اڳوڻي چيف جسٽس افتخار چوڌري جي بحاليءَ کان انڪار ڪيو، تڏهن مسلم ليگ (ن) مخالف ڌر جو ڪردار ادا ڪرڻ شروع ڪيو. بهرحال، ٻنهي پارٽين گڏجي آئين ۾ ارڙهين ترميم منظور ڪرائي سياسي رواداريءَ جو هڪ نئون مثال قائم ڪيو.
ميان نواز شريف ٻيهر وزيراعظم بڻجڻ کان ڪجهه وقت پوءِ مخالف قوتن جي جال ۾ ڦاسي پيو ۽ پيپلز پارٽي سندس مخالفت ۾ بيٺي رهي. ان وقت تحريڪ انصاف جي باني عمران خان مقبوليت حاصل ڪرڻ شروع ڪئي. 2018ع ۾ تحريڪ انصاف وفاق، پنجاب ۽ خيبرپختونخوا ۾ حڪومتون قائم ڪيون، جنهن کان پوءِ پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) هڪٻئي جي ويجهو اچي ويون. انهن ٻنهي جي اتحاد جي بنياد تي 2022ع ۾ اڳوڻي وزيراعظم ۽ تحريڪ انصاف جي بانيءَ خلاف عدم اعتماد جي تحريڪ پيش ڪئي وئي، جيڪا ٻنهي پارٽين جو گڏيل منصوبو هئي. تحريڪ ڪامياب ٿي ۽ وفاقي توڙي صوبي سطح تي حڪومتون بدلجي ويون، پر ان سان گڏ تبديليءَ جي وڏي لهر سڄي ملڪ کي وڪوڙي وئي. ميان شهباز شريف جي گڏيل حڪومت ۾ بلاول ڀٽو زرداري پرڏيهي وزير بڻيا، پر ملڪ سخت معاشي بحران ۾ ڦاسي ويو. بجلي، گئس ۽ پيٽرول جون قيمتون آسمان تي پهچي ويون. فيصل آباد ۾ هزارين لومز بند ٿي ويون، بي روزگاري وڌي وئي، ڊالر جي قيمت آسمان کي ڇهي وئي، ۽ هر شيءِ عام ماڻهوءَ جي پهچ کان پري ٿي وئي. تحريڪ انصاف پنهنجي اڳواڻ جي قيادت ۾ زبردست مزاحمتي تحريڪ منظم ڪئي. سوشل ميڊيا تي حڪومت خلاف سخت پروپيگنڊا ٿيو، جنهن سان تحريڪ انصاف جو بيانيو پنجاب، خيبرپختونخوا، بلوچستان ۽ سنڌ جي شهرن تائين پهچي ويو. جيتوڻيڪ نيب ۽ اليڪشن ڪميشن طرفان تحريڪ انصاف جي اڳواڻن ۽ ڪارڪنن خلاف سخت قدم کنيا ويا.
تحريڪ انصاف کي چونڊ نشان کان محروم ڪيو ويو، پر 2024ع جي چونڊن ۾ ان جي حمايت يافته اميدوارن کي وڏي انگ ۾ ووٽ مليا. ان باوجود وفاق ۽ پنجاب ۾ مسلم ليگ (ن)، ۽ سنڌ ۽ بلوچستان ۾ پيپلز پارٽي حڪومتون ٺاهيون. پر انهن حڪومتن ۽ عوام جي وچ ۾ فاصلا گهٽ ٿيڻ بدران وڌندا ويا. حڪومتي انداز اڃا تائين اهو ئي شاهانه رهيو، جنهن جي مخالفت ڪري تحريڪ انصاف مقبول ٿي هئي. ان ڪري وفاقي حڪومت جي معاشي بهتريءَ جا دعوٰي، پنجاب ۾ روزانو ترقياتي منصوبن جا افتتاح، ۽ سنڌ حڪومت جي تڪڙي ترقيءَ جا دعوٰي انهن سڀني جي باوجود عوام ٻنهي پارٽين کي اسٽيبلشمينٽ جي بي ٽيم سمجهي رهيا آهن.
بلاول ڀٽو زرداري جي دعويٰ آهي ته سنڌ جو مقابلو ٻين صوبن سان نه پر ترقي ڪندڙ ملڪن سان آهي، پر ٻئي طرف هو وفاق تي زور ڏئي رهيو آهي ته پنهنجي اتحادي جماعت ايم ڪيو ايم جي تجويز ڪيل ڪراچيءَ جي ترقياتي منصوبن تي عمل نه ڪري. نتيجي ۾ ڪراچيءَ جا ماڻهو ٽٽل روڊن تي چنگچي ۽ موٽر سائيڪلن تي سفر ڪن ٿا. پيپلز پارٽي جي قيادت اهڙي روين سان پنهنجي اتحادي جماعت کي ديوار سان لڳائڻ جي ڪوشش پئي ڪري، پر اها وساري ويٺي آهي ته جيڪڏهن ايم ڪيو ايم پنهنجي باقي مقبوليت به وڃائي ويٺي ته ان جي جاءِ مذهبي انتهاپسند تنظيمون وٺنديون.
تازو بلاول ڀٽو، آصف زرداري ۽ وزيراعظم ميان شهباز شريف جي ملاقات ۾ اهو طئي ٿيو ته پنجاب جي ٻوڏ متاثر ماڻهن جي مدد لاءِ بي نظير انڪم سپورٽ پروگرام استعمال ڪيو وڃي. پر جڏهن وزيراعليٰ پنجاب مريم نواز وزيراعظم سان الڳ ملاقات ڪئي ۽ ٻڌايو ته پنجاب حڪومت پاڻ ئي اربين رپين جا منصوبه بندي ڪري چڪي آهي، تنهن ڪري ان پروگرام لاءِ اضافي رقم جي ضرورت ناهي، ته وزيراعظم ان ڳالهه سان اتفاق ڪيو، نتيجي طور پيپلز پارٽي سان ڪيل هڪ ٻيو وعدو وساري ڇڏيو ويو.
هاڻي حقيقت اها آهي ته مسلم ليگ (ن) ۽ پيپلز پارٽي جي وچ ۾ وڌندڙ فاصلي جو سڄو فائدو مخالف قوتن کي ٿيندو. پر 26هين ترميم جي نفاذ کان پوءِ عدليه جي بي وسي ۽ پيڪا قانون هيٺ ميڊيا تي پابندين سبب جمهوريت وڌيڪ ڪمزور ٿي چڪي آهي. عوام کي هاڻي انهن پارٽين جي گڏيل تڪرارن سان ڪو سروڪار نه رهيو آهي. وزير دفاع خواجه آصف جي نظر ۾ مسلم ليگ (ن) ۽ پيپلز پارٽي جي سهڪار سان ٺهيل “هائبرڊ نظام” جمهوريت جي ڪاميابي آهي، پر حقيقت اها آهي ته هن نظام ۾ سڀ سياسي پارٽيون پنهنجو وقار وڃائي رهيون آهن، ۽ وقت گذرڻ سان گڏ اسٽيبلشمينٽ جا پاڇا سڄي رياست تي وڌيڪ گهاٽا ٿيندا پيا وڃن. ٻنهي پارٽين جي قيادت کي هاڻي حقيقت جو احساس ڪرڻ گهرجي.
