سکر جهڙي شهر ۾ روزانو بجلي جو بند ٿي وڃڻ عام ڳالهه بڻجي وئي آهي، پر جڏهن بجلي بند ٿيندي آهي ته رڳو روشني نه پر زندگيءَ جي وهڪري تي به ڳرو ڌڪ لڳندو آهي ـ آپريشن کان وٺي ايمرجنسي وارڊن تائين سمورا ڪم بيهي رهندا آهن.هڪ مريضه، جيڪا نازڪ حالت ۾ اسپتال آندي وئي، ان کي طويل انتظار کان پوءِ ميڊيڪل وارڊ منتقل ڪيو ويو، جتي ڊاڪٽرن علاج جي شروعات ڪئي، پر ساڳي وقت سندس وارثن کي چيو ويو ته بازار مان شوگر چڪاسڻ لاءِ اسٽرپ، انسولين، ۽ سرنج پاڻ وٺي اچن.
هي غريب خاندان اهڙو هو، جو مريضه کي موٽر سائيڪل تي ويهاري، ميلن جو سفر طئي ڪري اسپتال تائين پهتو، ڇو ته کين نه ته ايمبولينس سروس وٺڻ جو طريقو اچي ٿو، نه وري سندن وس ۾ رکشا يا آن لائن ٽيڪسيءَ جو ڀاڙو ڏيڻ آهي.مريضه، سندس ماءُ ۽ ڀينرون ٻين جي گهرن ۾ نوڪريون ڪنديون آهن. انهن پنهنجن مالڪن کان اداري ڪري پيسا گڏ ڪيا ۽ هفتو ڀر اسپتال جا خرچ برداشت ڪيا. ساويرا جي حياتي بچائڻ لاءِ هن غريب خاندان کي لڳ ڀڳ 40 هزار رپيا خرچ ڪرڻا پيا.اهو ساڳيو اسپتال آهي، جتي ڪينسر جي علاج لاءِ بهترين وارڊ قائم آهي، ۽ پرديس ۾ رهندڙ پاڪستانين جي امداد سان جديد ترين مشينون لڳايون ويون آهن.
سنڌ حڪومت نئين مالي سال لاءِ، جيڪو پهرين جولاءِ کان شروع ٿيو آهي، اسپتال لاءِ 2.137 ارب رپين جي طبي سهولتن ۽ سامان جي فراهمي لاءِ رقم مختص ڪئي آهي، جڏهن ته 640 ملين رپين جي اضافي گرانٽ پڻ ڏني وئي آهي. گذريل سال جي بجيٽ ۾ 7.196 ارب رپين جي رقم مختص ٿيل هئي.ڪراچيءَ جي ٻي هڪ وڏي سرڪاري اسپتال، جنهن لاءِ حڪومت 334 ارب رپيا رکيا هئا، ۽ ليور انسٽيٽيوٽ لاءِ 750 ملين رپين جي الڳ رقم پڻ، اتي به حالت ڪجهه بهتر ناهي. ڪجهه چونڊ وارين بيمارين لاءِ او پي ڊي ته هلن پيون، پر ٻين لاءِ حالتن جو حشر خراب آهي. مريضن کي تمام گهٽ مقدار ۾ دوائون ڏنيون وڃن ٿيون. جيڪڏهن ڪو نادار مريض داخل ٿئي يا سندس وارث وڌيڪ احتجاج ڪن، ته کيس زڪوات فارم ڏئي هٿ ٺوڪيا وڃن ٿا. ڪڏهن ته ڊاڪٽر صلاح ڏين ٿا ته ”اعليٰ معيار“ جون دوائون بازار مان پاڻ خريد ڪجن.
اهڙي انداهي ۽ مايوسي جي منظرنامي ۾، سنڌ انسٽيٽيوٽ آف يورالاجي اينڊ ٽرانسپلانٽ (S.I.U.T) واحد ادارو آهي، جتي گردن جي مٽاسٽا، ڊائلاسس ۽ ٻين مهانگن علاجن جي مفت فراهمي جاري آهي. پر اها روشن لاٽ به انڌاري ۾ ٻڏل هزارين ضرورتمند مريضن لاءِ ناڪافي آهي.هڪ مشهور انگريزي اخبار جي رپورٽ مطابق، ڪراچيءَ جو ٻيو وڏو اسپتال، جيڪو نه رڳو سنڌ پر بلوچستان ۽ افغانستان کان به مريضن کي سنڀاليندو آهي، مالي بحران جو شڪار آهي. ان رپورٽ ۾ انڪشاف ٿيو آهي ته مريضن لاءِ ڏهاڙي ماني، ناشتي سميت کاڌي جي فراهمي معطل آهي. هاڻ حال اهو آهي جو اسپتال جي انتظاميا مريضن کي ڊائٽ پلان بدران صرف آلو جي ڀاڄي ڏيڻ تي مجبور آهي.اهو به ٻڌايو ويو آهي ته اسپتال ۾ ايڪسري، ايم آر آءِ ۽ ٻين ٽيسٽن جون سهولتون به وڏي عرصي کان بند پيل آهن. پر افسوس جو ڳالهه رڳو ڪراچي يا حيدرآباد تائين محدود ناهي.
هڪ ٻي رپورٽ مان ظاهر ٿئي ٿو ته سکر جهڙي اهم شهر ۾ به اسپتالن جي حالت بگاڙيءَ جو شڪار آهي. جتي بجليءَ جي روزاني بندش سبب آپريشن مڪمل طور بيهي رهن ٿا. اتي نه ته جنريٽر آهي، نه سولر سسٽم. بجلي بند ٿئي ته ڄڻ حياتيءَ جي رُت بند ٿئي.هي ته صرف چند مثال آهن، پر سموري سنڌ ۾ صحت جي بنيادي ڍانچي جي اها حالت آهي، جو انساني زندگيون، اسپتالن جي ڀتين جيان، ڀُڄي ڀُري رهيون آهن. حڪومتي دعوائون، بجيٽ جون تقريبات، ۽ سياسي بيان ته لڳاتار گونجي رهيا آهن، پر ٻئي پاسي ماڻهو پنهنجي بيمارين سميت حڪومتن جي بيحسيءَ سان به وڙهي رهيا آهن. انساني صحت، جيڪا ڪنهن به سماج جي ترجيح ٿيڻ گهرجي، سا هتي اقتدار جي تلاءَ ۾ اڇلايل هڪ بي آب تاب نائو لڳي ٿي، جنهن جو ڪوبه ڪنڌيءَ تي لهڻ وارو نظر نٿو اچي. صحت جي شعبي تي ڊگهي عرصي کان رپورٽنگ ڪندڙ هڪ صحافي جو چواڻي آهي ته سنڌ جي اڪثر سرڪاري اسپتالن ۾ حالت انتهائي خراب آهي، سواءِ چند ادارن جي، جتي ڪجهه حد تائين سڌارو نظر اچي ٿو. حڪومت سنڌ جي هر سال صحت جي شعبي بابت وڏن دعوائن ۽ بجيٽ جي اضافن جي باوجود، اسپتالن جي حالت بهتر ٿيڻ بدران بدتر ٿيندي پئي وڃي.صحافين جو بيان آهي ته صحت کاتي ۾ ميرٽ تي ڀرتين جو سلسلو گهڻو وقت اڳ بند ٿي چڪو آهي. هاڻ اسپتالن جي اهم عهدن تي اچڻ لاءِ "چمڪ” يعني رشوت يا "سفارش” بنيادي معيار بڻجي چڪا آهن. نتيجي طور، اسپتالن ۾ نه صرف انتظامي بگاڙ پيدا ٿيو آهي، پر بنيادي علاج جون سهولتون به مريضن لاءِ خواب بڻجي ويون آهن.فنڊن جي استعمال ۾ شفافيت جي کوٽ پڻ هڪ وڏو مسئلو آهي. بجيٽ ته اعلان ٿيندي آهي، پر اها بجيٽ آخر ڪٿي خرچ ٿئي ٿي، اهو سوال بنا جواب جي رهجي وڃي ٿو. اسپتالن جي ڀتين تي لڳايل بورڊ ته ترقيءَ جا اشتهار ڏين ٿا، پر انهن ڀتين جي اندر واري حالت، مايوسي، بيوسي ۽ بيحسيءَ جي تصوير پيش ڪري ٿي.عام ماڻهن جي اميدن جو مرڪز رهندڙ پاڪستان پيپلز پارٽيءَ جو نوجوان چيئرمين بلاول ڀٽو زرداري ئي اهڙي صورتحال جو تدارڪ ڪري سگهي ٿو، پر هاڻ اهو سوال به جنم وٺي ٿو ته ڇا کيس واقعي خبر آهي ته زمين تي ڪهڙي باهه ٻري رهي آهي؟
