مراد شاهه ڪراچي (رپورٽر) وڏي وزير سيد مراد علي شاهه چيو آهي ته جيستائين ڪائونسل آف ڪامن انٽريسٽ (سي سي آءِ) فيصلو نه ڪندي، تيستائين سنڌو درياءَ مان ڪو به ڪئنال نه نڪرندو. سنڌ اسيمبلي جي اجلاس ۾ خطاب ڪندي وڏي وزير ٻڌايو ته چولستان ۽ چوباره ڪئنال بابت سنڌ کي به اعتراض آهن ۽ انهن کي سي سي آءِ ۾ چئلينج ڪيو ويو آهي. هن وڌيڪ وضاحت ڪندي چيو ته گرين پاڪستان انيشيٽو تحت چولستان ۾ 50 کان وڌيڪ ٽيوب ويل لڳائي پوکائي ڪئي وئي آهي، جتي جَرَ جو پاڻي استعمال ٿي رهيو آهي، پر ان کي غلط انداز ۾ چولستان ڪئنال جي اڏاوت طور پيش ڪيو پيو وڃي. مراد علي شاهه چيو ته ڪجهه ماڻهو 6 ڪئنالن واري هنڌ جو معائنو ڪري آيا آهن، جڏهن ته سنڌ سرڪار به پنهنجا ماڻهو موڪليا هئا.هن واضح ڪيو ته سنڌو درياءَ ۾ سنڌ جي حصي جي پاڻيءَ جو هڪ ڦڙو به ڪنهن کڻڻ نه ڏينداسين. سنڌ اسيمبلي جي ايوان۾ پري بجيٽ بحث جي پڄاڻي تقرير ڪندي سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاھ امن امان برقرار رکڻ لاءِ پنهنجي حڪومت جي عزم تي زور ڏنو آھي ، هن چيو آهي ته هن وقت چولستان ڪينال تي ڪو به تعميراتي ڪم نه ٿي رهيو آهي. وڏي وزير ان ڳالهه تي روشني وڌي ته هيڊ سليمانڪي کان ماروت تائين ڪا به تعميراتي سرگرمي نه ٿي رهي آهي جيڪو بيراج کان 200 ڪلوميٽر پري واقع آهي. ماروٽ ۾ 5000 فوٽ ڊگهو واهه ڇڏيل مليو آهي ۽ وڌيڪ ڪا به سرگرمي نه ڏٺي وئي. ڊجيٽلائيزڊ نقشن ذريعي هن ڄاڻايل منصوبي جا نقشا ۽ بجيٽ ڪاٿو ڏيکاريا جنهن مطابق چولستان جي تعمير تي ڪو به خرچ نه ڪيو ويو.پنهنجي خطاب جي شروعات ۾ وڏي وزير ملڪ ۾ خاص طور تي خيبرپختونخواهه ۽ بلوچستان ۾ دهشتگردي جي وڌندڙ واقعن تي ڳڻتي جو اظهار ڪيو.. هن اسيمبلي کي يقين ڏياريو ته سنڌ حڪومت ۽ قانون لاڳو ڪندڙ ادارا صوبي ۾ ڪنهن به سيڪيورٽي خطرن کي روڪڻ لاءِ صورتحال تي ويجهي نظر رکي رهيا آهن. هن چيو ته لاقانونيت اسان جي ملڪ ۽ صوبي ۾ ڏهاڪن کان هڪ وڏو مسئلو رهيو آهي پر 2013-14 کان پوءِ صورتحال بهتر ٿيڻ شروع ٿي. ۽ وڌيڪ چيو ته جيستائين چئلينجز موجود آهن سنڌ حڪومت امن ۽ سلامتي کي يقيني بڻائڻ لاءِ پرعزم آهي. هن اهو به اجاڳر ڪيو ته سنڌ اسيمبلي اڳ ۾ دهشتگردي خلاف هڪ قرارداد منظور ڪئي هئي جنهن ۾ سڀني سياسي پارٽين جي ذميواري تي زور ڏنو ويو هو ته اهي سياسي اختلافن کان مٿانهون قومي سلامتي کي ترجيح ڏين. مراد علي شاهه ان ڳالهه کي اجاڳر ڪيو ته سنڌ ۾ قانون 143 منفرد آهي جيڪو ڪنهن به قومي يا صوبائي اسيمبلي جي ابتڙ بجيٽ کان اڳ بحث جي اجازت ڏئي ٿو. هن زور ڏنو ته هي قانون سڀني ميمبرن کي بجيٽ معاملن تي بحث ڪرڻ، سفارشون شيئر ڪرڻ ۽ حل تجويز ڪرڻ جي قابل بڻائي ٿو. گذريل سال جي ڀيٽ جتي سياسي ڇڪتاڻ سبب صرف 31 ميمبرن ڳالهيو.سياسي اتحاد جي هڪ نادر لمحي ۾ وڏي وزير مخالف ڌر جي اڳواڻ جي تعريف ڪئي ته هن پنهنجي اختلافن جي باوجود حڪومت جي نيڪ نيتن کي تسليم ڪيو. وڏي وزير چيو ته مون کي اهو ٻڌي خوشي ٿي ته اسان جي نيتن تي ڪو شڪ ناهي ۽ 1970 کان وٺي سنڌ جي ماڻهن جي ڀلائي لاءِ پارٽي جي عزم تي زور ڏنو. هن ايوان کي يقين ڏياريو ته حڪومت خدشن کي حل ڪرڻ، مالي شفافيت کي يقيني بڻائڻ ۽ امن امان برقرار رکڻ لاءِ پرعزم آهي. وڏي وزير اسيمبلي ۾ وڌندڙ مصروفيت کي اجاڳر ڪيو، هن سال 100 ميمبرن تقرير ڪئي ۽ گذريل سال بجيٽ بحث دوران رڪارڊ 132 ميمبر تقرير ڪئي. هن سڀني سفارشن جي واکاڻ ڪئي ۽ تعميري تنقيد جي اهميت تي زور ڏنو. سنڌ جي وڏي وزير ڪراچي ۾ بنيادي ڍانچي ۽ پاڻي جي فراهمي جي مسئلن تي بحث ڪرڻ جي اهميت تي زور ڏنو، ڪراچي شهر کي "ملڪ جي دل” قرار ڏنو. هن واعدو ڪيو ته 2025-26 جي بجيٽ ۾ غور لاءِ سڀني تجويزن کي سهيڙيندو، ڪاميابين ۽ مستقبل جي پروگرامن جو خاڪو بيان ڪندو. وڏي وزير اسيمبلي کي ٻڌايو ته هن سال ٽوٽل بجيٽ 3056 ارب رپيا هئي. 28 فيبروري 2025 تائين، تقريبن 2000 ارب رپيا جاري ڪيا ويا آهن ۽ 1454 ارب رپيا ملازمن سان لاڳاپيل خرچن جي هڪ اهم حصي تي استعمال ڪيا ويا آهن جن ۾ پگهارون ۽ پينشن شامل آهن. هن وضاحت ڪئي ته سرڪاري پگهارون سڌو سنئون اڪائونٽنٽ جنرل جي آفيس مان ورهايون وينديون آهن پر ان ۾ ميونسپل ملازمن جون پگهارون شامل نه آهن ڇاڪاڻ ته انهن جون ادائيگيون ناڻي مان نه ڪيون وينديون آهن. هن انڪشاف ڪيو ته سرڪاري پگهارن لاءِ هاڻي تائين 600 ارب رپيا رکيا آهن. هن چيو ته هن سال مڪاني کاتن لاءِ مقامي حڪومت جي پگهارن ۾ ٽوٽل 160 ارب رپيا گرانٽ طور رکيا ويا آهن. هن وڌيڪ چيو ته فيبروري تائين تقريبن 107 ارب رپيا ورهايا ويا آهن جنهن مان تقريباً 70 سيڪڙو پگهارن ۾ وڃي رهيا آهن. پگهارن کان علاوه اسان جي گرانٽس جو وڏو حصو صحت جي ادارن جهڙوڪ سنڌ انسٽيٽيوٽ آف يورولوجي اينڊ ٽرانسپلانٽيشن (SIUT) ۽ نيشنل انسٽيٽيوٽ آف ڪارڊيو ويسڪولر ڊزيز (NICVD) کي ويندو آهي. مراد علي شاهه مخالف ڌر کي جواب ڏيندي چيو ته 1153 ترقياتي اسڪيمن مان 1035 کي 50 ملين رپين کان گهٽ فنڊ مليا آهن. وڏن منصوبن لاءِ فنڊ قسطن ۾ جاري ڪيا ويندا آهن. 50 ملين رپين کان وڌيڪ جي 624 اسڪيمن مان 610 کي فنڊ ڏنو ويو آهي. 100 ملين رپين کان وڌيڪ لاءِ ڪل 2472، فنڊ چار قسطن ۾ جاري ڪيا ويا آهن، هاڻي تائين 2050 فنڊ فراهم ڪيا ويا آهن. وڏي وزير چيو ته فنڊز جي ورڇ لاءِ هڪ خودڪار نظام متعارف ڪرايو ويو آهي، جنهن ذريعي 400 ملين رپين جي منصوبن لاءِ شروعاتي 100 ملين رپيا جاري ڪري سگهجن ٿا شرط آهي ته ڪو مسئلو نه هجي. فنڊ جاري ڪرڻ جي حد شروعاتي مختص جي 80 سيڪڙو کان گهٽائي 60 سيڪڙو ڪئي وئي آهي جنهن سان فوري طور تي فالو اپ فنڊنگ جي اجازت ڏني وئي آهي. آئي ٽي پروگرام بابت ڳالهائيندي مراد شاهه چيو ته سندس حڪومت جي آئي ٽي ٽريننگ جي شروعات ڪيترن ئي شهرن ۾ 1500 آئي ٽي گريجوئيٽس کي تربيت ڏني آهي جن مان 870 هاڻي ملازم آهن ۽ 3000 يونيورسٽي جا شاگرد ۽ 200 استاد پڻ آئي ٽي ٽريننگ حاصل ڪري رهيا آهن. اسان هارين جي مدد جي ورڇ لاءِ سنڌ بينڪ سان شفاف ٽرانزيڪشن کي يقيني بڻائي بينظير هاري ڪارڊ پروگرام کي پڻ بهتر بڻايو آهي. وڏي وزير چيو ته سڄي سنڌ ۾ 21 لک گهر تعمير هيٺ آهن جن مان 10 لک کان وڌيڪ تي ڪم جاري آهي. ايم پي اي صابر پاران اٿاريل خدشن کي حل ڪندي مراد شاهه ايوان ۾ اشتهارن جي بدران حقيقتون پيش ڪيون. هن چيو ته اسان جي بجيٽ ۾ 4500 کان وڌيڪ ترقياتي منصوبا آهن جن مان 50 منصوبا اڳ ۾ ئي مڪمل ٿي چڪا آهن ۽ ڪيترائي مڪمل ٿيڻ جي ويجهو آهن. هن ڪجهه منصوبن جو ذڪر ڪيو جهڙوڪ حب پمپنگ اسٽيشن جي اپ گريڊيشن، جنهن جي بجيٽ 60 ملين رپيا آهي جيڪي سڀئي استعمال ڪيا ويا آهن. وڏي وزير چيو ته ڪجهه ايم پي ايز حددخلين بابت خدشا ظاهر ڪيا آهن جنهن لاءِ اسان ڪاروباري ڪميٽي سان گڏجي گهرو وزير جي سربراهي ۾ هڪ ڪميٽي جوڙي آهي. هن چيو ته اسان پُش ڪارٽس جي ورڇ دوران نرم حددخلين کي ختم ڪرڻ جي مطالبي ۾ تضاد کي تسليم ڪريون ٿا. مراد شاهه چيو ته هن سال اسان 196 نوان روڊ مڪمل ڪيا، روڊ سيڪٽر ۾ تقريباً 53 ارب رپين جي سيڙپڪاري ڪئي ۽ 120 اضافي روڊن کي بهتر بڻايو. هن چيو ته اسان جو منشور پنجن سالن اندر ڪراچي ۾ پيئڻ جو صاف پاڻي فراهم ڪرڻ جو عزم ڪري ٿو جنهن ۾ ڪي-IV پاڻي منصوبي تي اهم اڳڀرائي ٿي آهي ۽ وڌيڪ چيو ته اسان KWSSIP لاءِ فنڊ رکيا آهن ۽ اسان جو مقصد انهن منصوبن کي وقت سر مڪمل ڪرڻ آهي. حب جي حوالي سان وڏي وزير چيو ته سندس حڪومت خراب ٿيل پاڻي جي چينل کي تبديل ڪرڻ لاءِ 12 ارب رپين جي اسڪيم شروع ڪئي. هن چيو ته ميئر کي هڪ نئون نظام تيار ڪرڻ جو ڪم سونپيو ويو آهي جيڪو آگسٽ تائين تيار ٿيڻ جي اميد آهي، پراڻو نظام سال جي آخر تائين مرمت ڪيو ويندو.. وڏي وزير چيو ته سنڌ حڪومت زراعت ۾ ٽي تحقيقي ادارا قائم ڪيا آهن ۽ فصلن جون 13 نيون قسمون تيار ڪيون آهن. اسان سرڪاري ادارن لاءِ شمسي توانائي جي رٿائن کي پڻ اڳتي وڌائي رهيا آهيون جيڪي تقريبن 14 ميگا واٽ هوندا. 2022 جي ٻوڏ کانپوءِ اسان مستقبل ۾ قدرتي آفتن کي بهتر طريقي سان منهن ڏيڻ لاءِ آبپاشي ۽ نيڪال کي بهتر بڻايو آهي. وڏن منصوبن ۾ جوهي برانچ ۽ سکر بئراج جي مرمت ۽ زراعت ۾ شمسي توانائي سان هلندڙ ٽيوب ويل شامل آهن. صحت بابت مراد شاهه چيو ته اين آءِ سي وي ڊي گذريل سال 14 ملين ماڻهن جي خدمت ڪئي جڏهن ته گمبٽ پير عبدالقادر شاهه انسٽيٽيوٽ 200 کان وڌيڪ جگر جي ٽرانسپلانٽ ڪئي. جي پي ايم سي ۽ ڊائو يونيورسٽي ڪينسر جي علاج لاءِ جديد ٽيڪنالاجي متعارف ڪرائين ٿا. هن چيو ته اسان ايندڙ مهيني ڪراچي ۾ نيون اسپتالون کولڻ لاءِ تيار آهيون جنهن ۾ 60 بسترن جي سهولت پڻ شامل آهي جيڪا صحت جي سار سنڀال جي خدمتن کي وڌائڻ جي اسان جي عزم ۾ حصو وٺندي.ان کان پهريان اسيمبليءَ جي ايوان ۾ اپوزيشن ليڊر علي خورشيدي ڳالھائيندي چيو ته گذريل سال حڪومت بجيٽ ۾ نوان منصوبا شامل نه ڪيا. ڪيترائي کاتا آهن جتي منصوبا ڏنا ويا آهن ۽ اڄ تائين انهن منصوبن تي هڪ روپيو به خرچ نه ڪيو ويو آهي. نو مهينا گذري ويا آهن پر زراعت کاتي ڪشمور لاءِ جيڪا اسڪيم رکي آهي ان تي ڪو به ڪم نه ٿيو آهي. ٿرپارڪر ۾ ٻه منصوبا آهن پر انهن تي ڪو به روپيو خرچ نه ڪيو ويو آهي. . ايوان ۾ ڳالهائيندي تعليم واري وزير سيد سردار شاهه چيو ته تعليم هر گهر ۽ هر شخص جي ضرورت آهي. هن چيو ته سنڌ جي وڏي وزير هن سال ۾ تعليم تي سڀ کان وڌيڪ ڌيان ڏنو آهي. هاڻي جيڪو به بجيٽ آهي ان کي غير مرڪزي بڻايو پيو وڃي ۽ اسڪول جا سڀئي فنڊ هيڊ ماستر کي ڏنا ويندا. سيد سردار علي شاهه چيو ته ڪجهه مخالف ڌر جي ميمبرن سٺيون تجويزون ڏنيون پر ڪجهه صرف تنقيد جي خاطر تنقيد ڪئي. ٻوڏ ۾ سنڌ جا پنجاهه سيڪڙو اسڪول تباهه ٿي ويا. 83,000 استادن کي ميرٽ تي ڀرتي ڪيو ويو، جن مان 65,000 استاد هاڻي ڪم ڪري رهيا آهن – تعليم واري وزير چيو ته 5.8 ملين ٻار اسڪول کان ٻاهر آهن. انهن کي اسڪول ۾ آڻڻ لاءِ رسمي ۽ غير رسمي اسڪول قائم ڪيا ويا آهن. صوبي ۾ پنج هزار اسڪولن کي اپ گريڊ ڪيو ويندو. "اسان گذريل ڪجهه سالن ۾ نصاب ۾ ڪيتريون ئي تبديليون ڪيون آهن،” هن چيو. ڪتابن جي ڇپائي جي تعداد کي گهٽائڻ لاءِ اسڪولن ۾ ڪتاب بينڪ قائم ڪيا ويا آهن.گهرو وزير ضياءُ الحسن لنجار چيو ته سنڌ ۾ امن برقرار رکڻ منهنجي وزارت جي ذميواري آهي. ڪراچي ۾ اسٽريٽ ڪرائم اسان لاءِ هڪ چئلينج هو. ان وقت ڪراچي ڊويزن ۾ روزانو 249 اسٽريٽ ڪرائم واقعا ٿيندا هئا. اڄ، 167 اسٽريٽ ڪرائم واقعا آهن. هن چيو ته اسٽريٽ ڪرائم ۾ 60 سيڪڙو گهٽتائي آئي آهي.
