سر رونالڊ راس (13 مئي 1857 – 16 سيپٽمبر 1932) هڪ برطانوي طبي ڊاڪٽر هو جنهن کي مليريا جي بيماري تي تحقيق ڪرڻ تي 1902 ۾ نوبل انعام مليو ، هن 1897ع ۾ هڪ مڇر جي معدي مان مليريا پرازيءَ جي دريافت ڪري ثابت ڪيو ته مليريا مڇر ذريعي منتقل ٿئي ٿي، ۽ ان بيماريءَ کي منهن ڏيڻ جو طريقو ٻڌايو.
راس هڪ پوليماٿ هو ، هن ڪيترائي نظم لکيا، ڪيترائي ناول شايع ڪيا، ۽ گيت ٺاهيا. هو هڪ شوقيه فنڪار ۽ رياضي دان پڻ هو. هن انڊين ميڊيڪل سروس ۾ 25 سال ڪم ڪيو. اها انهيءَ ڪم دوران هن بنيادي طبي دريافت ڪئي. هندستان ۾ پنهنجي سروس تان استعيفيٰ ڏيڻ بعد، هن ليورپول اسڪول آف ٽراپيڪل ميڊيسن جي فيڪلٽي ۾ شموليت اختيار ڪئي ۽ 10 سالن تائين انسٽيٽيوٽ جي ٽراپيڪل ميڊيسن جو پروفيسر ۽ چيئرمين رهيو. 1926 ۾، هو راس انسٽيٽيوٽ ۽ اسپتال جي ٽاپيڪل بيمارين جو ڊائريڪٽر ان چيف ٿيو، جيڪو سندس ڪم جي اعزاز ۾ قائم ڪيو ويو. وفات تائين اتي رهيو
راس پهريون ڊاڪٽر هو جنهن اهو ظاهر ڪيو ته مليريا پرجيز متاثر ٿيل مڇر جي چڪ ذريعي منتقل ٿيو . 1897 ۾، هڪ اطالوي طبيب ۽ زوولوجسٽ جيوواني بٽيسٽا گراسي ، پنهنجن ساٿين سان گڏ، اينوفيلين مچھرن ۾ مليريا جي پيراسائٽس جي ترقي جي مرحلن کي قائم ڪيو هو . ۽ انهن ايندڙ سال P. falciparum ، P. vivax ۽ P. malariae جي مڪمل زندگي جي چڪر کي بيان ڪيو .,
1892ع ۾ هن کي مليريا ۾ دلچسپي پيدا ٿي ۽، اصل ۾ پرازيءَ جي وجود تي شڪ ڪرڻ بعد، پرجوشيءَ سان ان عقيدي ۾ تبديل ٿي ويو ته مليريا جا پيراسائٽ رت جي وهڪري ۾ هوندا هئا، جڏهن 1894ع ۾ گهر جي موڪل واري دور ۾ پيٽرڪ مانسن هن کي ڏيکاريو هو.
20 آگسٽ 1897ع تي سڪندرآباد ۾ راس پنهنجي تاريخي دريافت ڪئي. مليريا جي مريض کي چار ڏينهن اڳ کارائڻ واري اينوفيلين مڇر جي پيٽ جي ٽشو کي ٽوڙڻ دوران، هن مليريا جي پيراسائيٽ کي ڳولي ورتو ۽ انسانن ۾ مليريا جي پيراسائٽس جي منتقلي ۾ اينوفيليس مڇر جي ڪردار کي ثابت ڪيو.
هن هندستان ۾ مليريا تي تحقيق جاري رکي، هڪ وڌيڪ آسان تجرباتي نموني استعمال ڪندي، جولاءِ 1898ع ۾ پکين ذريعي مليريا اهو ثابت ڪيو هو ته مڇر پکين جي مليريا لاءِ وچولي ميزبان طور ڪم ڪري سگهن ٿا. متاثر پکين تي مڇرن کي کارائڻ کان پوءِ، هن ڏنو ته مليريا جا پيراسائٽس مڇرن ۾ پيدا ٿي سگهن ٿا ۽ حشرن جي لعاب جي غدود ڏانهن لڏپلاڻ ڪري سگهن ٿا، جنهن جي ڪري مڇر ٻين پکين کي رت کائڻ دوران متاثر ڪن ٿا.
1897ع ۾ راس جي دريافت جي ياد ۾ 20 آگسٽ کي لنڊن اسڪول آف هائيجين اينڊ ٽراپيڪل ميڊيسن پاران عالمي مڇر جو ڏينهن ملهايو ويندو آهي . اضافي طور تي، راس جو نالو، پبلڪ هيلٿ ۽ ٽراپيڪل دوائن جي 22 ٻين علمبردارن سان گڏ، اسڪول جي فريز تي ظاهر ٿئي ٿو. سر رونالڊ راس جا مقالا هاڻي لنڊن اسڪول آف هائيجين اينڊ ٽراپيڪل ميڊيسن ۽ رائل ڪاليج آف فزيشنز اينڊ سرجنز آف گلاسگو ۾ محفوظ آهن . هن کي 1901 ۾ رائل سوسائٽي (FRS) جو فيلو چونڊيو ويو ۽ ساڳئي سال رائل ڪاليج آف سرجنز جو. کيس 1911ع کان 1913ع تائين رائل سوسائٽيءَ جو وائيس پريزيڊنٽ مقرر ڪيو ويو. 1902ع ۾ کيس ڪنگ ايڊورڊ VII پاران ڪمپينين آف دي موسٽ آنر ايبل آرڊر آف دي باٿ مقرر ڪيو ويو. 1911ع ۾ کيس ساڳي آرڊر جي نائيٽ ڪمانڊر جي عهدي تي ترقي ڏني وئي . هن کي بيلجيم جي ليوپولڊ II جي آرڊر آف آفيسر جي لقب سان پڻ سجايو ويو .
راس يورپ ۽ ٻين هنڌن جي اڪثر ملڪن جي سکيا ڏيندڙ سماجن جي اعزازي رڪنيت حاصل ڪئي. هن کي 1910 ۾ اسٽاڪ هوم ۾ ڪيرولين انسٽيٽيوٽ جي صدين جي جشن ۾ اعزازي ايم ڊي جي ڊگري حاصل ڪئي وئي ۽ سندس 1923 جي آٽو بايوگرافي Memoirs کي ان سال جيمس ٽيٽ بليڪ ميموريل انعام سان نوازيو ويو . هن کي يورپ، ايشيا ۽ آمريڪا ۾ دوستن جو هڪ وسيع حلقو حاصل ٿيو، جيڪي سندس شخصيت ۽ هن جي ذهانت جي ڪري هن جي عزت ڪندا هئا.
(ڊپارٽمينٽ : پلانٽ سائنسز
يونيورسٽي آف سنڌ ڄامشورو)
