هاڻ اها ڳالهه ڪا لڪل حقيقت ناهي ته عربن ۽ اسرائيلين ۾ رابطا تيز ٿي ويا آھن. ڪافي ملڪن اندران ان حقيقت کي تسليم ڪري ورتو آھي. هي تازو بيان ان جي تصديق آھي ”سعودي عرب سان امن معاهدي جي ويجهو پهچي چڪا آهيون، اسرائيلي وزير اعظم“ جو چوڻ آهي.
سعودي عرب ۽ اسرائيل جي وچ ۾ امن معاهدو ٿي سگهي ٿو؟ اها ڳالهه اڄ کان ڪجهه سال اڳ تائين سوچڻ به ممڪن نه هئي. پر هاڻ اسين اهو سڀ ڪجهه اکين سان ڏسون پيا.
گڏيل قومن جي اداري جي جنرل اسيمبليءَ جي 78هين اجلاس ۾ تقرير ڪندي، اسرائيلي وزير اعظم بينجمن نيتن ياهو چيو ته اسرائيل هڪ تاريخي مرحلي ۾ پهچي چڪو آهي جيڪو سعودي عرب سان امن معاهدي تي وڃي پورو ٿيندو. تقريبن پنجويهن منٽن جي تقرير جي دوران سندس انداز لڳاتار سٺي اميد تي ٻڌل هيو. هن موجود وفدن جي آڏو ڪيترن قسمن جا نقشا ڏيکاريا، جن ۾ ٻڌايو ويو ته 1948 ۾ قائم ٿيڻ کان پوءِ اسرائيل ڪيترو اڪيلو هو جڏهن رڳو ڇهه ملڪ هيا جن هن سان رواجي ناتا رکيا ۽ انهن منجهان چار ملڪ اهي آهن جن ’ابراهام معاهدن’ هيٺ 2020 ۾ ائين ڪيو.
نيتن ياهو چيو ته ان ڳالهه ۾ ڪو شڪ ڪونهي ته ’ابراهام معاهدا’ امن جي هڪ نئين دور جي شروعات جي خوش خبري ڏين ٿا. ’’پر، مان سمجهان ٿو ته هن وقت اسان ان کان وڌيڪ ڊرامائي قدم اڳتي وڌايا آهن ۽ اهو آهي اسرائيل ۽ سعودي عرب جي وچ ۾ تاريخي امن.هن چيو ته اسرائيل ۽ سعودي عرب جي وچ ۾ امن صحيح معنيٰ ۾ بالڪل نئين وچ اوڀر کي جنم ڏيندو.
نيتن ياهوءَ چيو ته ان قسم جي معاهدي جي راهه ۾ ڪيتريون ئي رنڊڪون حائل آهن، جن ۾ سعودي عرب پاران فلسطيني رياست قائم ڪرڻ جي معاملي تي اڳتي وڌڻ جي گهُر به شامل آهي. اهو نيتن ياهوءَ جي حڪومت جي لاءِ ڏکيو ترين ڪم آهي جيڪا اسرائيل جي تاريخ جي ڏاڍي سخت گير حڪومت آهي. سعودي عرب آمريڪا سان بچاءَ جي معاهدي ڪرڻ جي به خواهش رکي ٿو ۽ پنهنجي سولين نيوڪليئر پروگرام جي اڏاوت ۾ به سهڪار چاهي ٿو.
سعودي عرب جي ولي عهد شهزادي محمد بن سلطان هن هفتي ’فاڪس نيوز’ کي انٽرويو ڏيندي چيو هو ته ٻئي ڌريون معاهدي جي ويجهو پهچي چڪيون آهن. پر، هن آمريڪي اڳواڻيءَ ۾ ٿيڻ واري ڳالهه ٻولهه بابت ڪجهه وڌيڪ تفصيل نه ٻڌايا.
هن اهو ٻڌائڻ کان انڪار ڪيو ته سعودي عرب فلسطينين جي لاءِ اصل ۾ ڇا حاصل ڪرڻ گهُري ٿو؟
نيتن ياهوءَ چيو ته فلسطيني وڏيءَ پکيڙ واري دائري جي امن مان وڌيڪ فائدوحاصل ڪري سگهن ٿا. کين ان جو حصو ٿيڻ کپي. پر، هن چيو ته، کين ان کي ويٽو ڪرڻ جو حق حاصل نه هئڻ گهُرجي.
فلسطيني صدر محمود عباس، جنهن خميس تي جنرل اسيمبليءَ ۾ تقرير ڪئي، اسرائيل ۽ سعودي عرب جي وچ ۾ معاهدي تائين پهچڻ جي لاءِ ڪوششن جو ڪو حوالو نه ڏنو. پر هن اسرائيلي فلسطيني تڪرار جي سڀني کان وڏي سبب بابت پنهنجو موقف دهرايو، جيڪو، سندس لفظن ۾، ’’ابراهام معاهدن تي صحيح کان پوءِ بدتر ٿي ويو آهي’’.محمود عباس چيو ته ’’جيڪي ماڻهو اهو سمجهن ٿا ته فلسطيني ماڻهن کي سندن پورا ۽ جائز حق ڏيڻ کان سواءِ وچ اوڀر ۾ امن قائم ٿي سگهي ٿو، اُهي ڀُليل آهن
فلسطين جي مسئلي جي اڳ به عربن ڪا پرواهه ناهي ڪئي فقط مذمت ڪندا آھن اهو به مجبوري ۾ انڪري لڳي اهو ٿو ته ايران سان معاهدا ڪرڻ کان پوءِ اسرائيل سان به سعودي عرب اتحاد ۾ اچي ويندو
هن وقت مشڪل ترين سفارتڪاري اڪيلائي پاڪستان جي آھي. سعودي عرب جا هتي وڏا اثر آھن اهو ئي سبب آھي جنهن جي ڪري تشدد ڪندڙ مولوي به چپ آھن. هنن اسرائيل بابت ڪجهه ناهي ڳالهايو عمران خان جي حڪومت دوران هتان جي سرڪاري عالمن اسرائيل جو خفيا دورو به ڪيو هو پر ان کي ميڊيا کان پري رکيو ويو هو. هن وقت جڏھن هن خطي جي سموري صورتحال تبديل ٿي رهي آھي تڏھن پاڪستان جي سفارتڪاري ڪهڙي حالت ۾ ھوندي هتي مولوين جو رد عمل ڇا هوندو اهي وڏا سوال هوندا
ڪامريڊ لينن چوندو هو ته هر ٽئين ڏھاڪي ۾ تاريخ تبديل ٿي ويندي آھي، رياستون حڪمران طبقا تبديل ٿيندا آھن، ان ۾ جيڪي پاڻ کي تبديل ناهن ڪندا اهي تاريخ جي صفحن ۾ خالي يادگار يا خود تاريخ بڻجي ويندا آھن. تاريخ جو هي ڏھاڪو تمام گهڻو غير معمولي هوندو جتي گهڻو ڪجهه بدلبو اتي هن خطي جي حڪمرانن اشرافيا طبقي اهو سکيو آھي ته هنن ڪجهه ناهي سکيو جيڪڏھن ايران سعودي عرب پنهنجا تضاد گهٽائي سفارتي لاڳاپا برقرار رکي سگهن ٿا ته پوءِ اسان ڇو نه اسرائيل کي سعودي عرب پنج ٻيا اسلامي ملڪ تسليم ڪندا پر اسان پاڙيسري هندستان سان به لاڳاپا بهتر نه ڪندا سين هتي سياسي انجنيئرنگ ۾ مصروف هونداسين ته نتيجا ڪهڙا به نڪرن پر اسان جي حق ۾ نه هوندا
آخر ۾ ھي هڪ رپورٽ پڙھندا
آمريڪا ۽ سعودي عرب وچ ۾ هڪ سيڪيورٽي معاهدو اسرائيل-
آمريڪي اخبار نيويارڪ ٽائمز لکي ٿي ته اسرائيل سعودي عرب سان لاڳاپن کي معمول تي آڻڻ لاءِ جاپان يا ڏکڻ ڪوريا وانگر سعودي عرب سان سيڪيورٽي معاهدو ڪرڻ وارو آهي، وائيٽ هائوس ۽ سعودي اختيارين وچ ۾ گڏيل دفاعي معاهدي جي شرطن تي ڳالهه ٻولهه ٿي رهي آهي. آمريڪي اختيارين موجب اهڙي معاهدي تحت آمريڪا ۽ سعودي عرب خطي ۾ ڪنهن ٻئي ملڪ يا سعودي سرزمين تي حملي جي صورت ۾ فوجي مدد ڪندا. آمريڪي اختيارين جو چوڻ هو ته ولي عهد محمد بن سلمان آمريڪا سان گڏيل دفاعي معاهدي کي اسرائيل بابت ڳالهين جو اهم عنصر سمجهي ٿو، آمريڪي عملدارن جو چوڻ آهي ته آمريڪا جو رويو سعودي عرب کي چين جي مدار ۽ بيجنگ وچ اوڀر کان پري ڪري ڇڏيندو.
سعودي اختيارين جو چوڻ آهي ته مضبوط دفاعي معاهدو ايران جي امڪاني حملن يا ٻين امڪاني حملن کي روڪڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو، جڏهن ته ٻنهي علائقائي حريفن وچ ۾ سفارتي لاڳاپا بحال ٿي رهيا آهن، پرنس محمد جي بائيڊن انتظاميه به پنهنجي ملڪ کي مدد لاءِ چئي رهي آهي. هڪ سول ايٽمي پروگرام، جنهن بابت ڪجهه آمريڪي عملدارن کي خدشو آهي ته ايران کي منهن ڏيڻ لاءِ ايٽمي هٿيارن جي پروگرام جو سبب بڻجي سگهي ٿو.عرب ميڊيا موجب، ترڪ صدر رجب اردگان، تجزيه نگارن ۽ صحافين سان بند ڪمري واري اجلاس ۾، تازو ڪوششن جي حمايت ڪئي. اسرائيل ۽ سعودي عرب جي وچ ۾ لاڳاپن کي معمول تي آڻڻ، عرب ميڊيا ٻڌايو، ذريعن جو حوالو ڏنو ويو آهي.
ان معاملي کان واقف ترڪ ذريعن جو چوڻ آهي ته ترڪي خطي ۾ ڇڪتاڻ جي حق ۾ آهي ۽ ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ لاڳاپن کي معمول تي آڻڻ لاءِ ترڪي جي حمايت ان جنرل پاليسي جو حصو آهي. هن چيو ته اسرائيل ۽ سعودي عرب لاڳاپا معمول تي اچڻ کانپوءِ خطي ۾ محتاط رهڻو پوندو.سعودي عرب سان ڪو به آمريڪي معاهدو جيڪو اوڀر ايشيائي اتحادين سان ملندڙ جلندڙ آهي ڪانگريس ۾ سخت اعتراضن جو شڪار آهي. ڪجهه آمريڪي قانون سازن کي سعودي عرب بابت خدشا آهن. اهو معاملو پڻ سوال اٿاريندو ته ڇا بائڊن آمريڪا کي وچ اوڀر ۾ وڌيڪ فوجي طور شامل ڪري رهيو آهي. ۽ اهڙو معاملو بائيڊن انتظاميه جي مقصد جي خلاف به هلندو ته آمريڪي فوجي اثاثن ۽ جنگي صلاحيتن کي خطي کان ٻاهر رکڻ ۽ خطي ۾ چين کي شامل ڪرڻ. آمريڪي فوج جا جپان ۽ ڏکڻ ڪوريا ٻنهي ۾ بيس ۽ فوجي آهن، پر ڪو به ناهي. نئين دفاعي ڊيل تحت سعودي عرب ۾ وڏي تعداد ۾ آمريڪي فوجين کي رکڻ جي ڳالهه ناهي.
جون ۾ وائيٽ هائوس طرفان ڪانگريس کي موڪليل خط موجب پينٽاگون سعودي عرب ۾ رڳو 2700 آمريڪي فوجي آهن. سعودي-اسرائيل ڊيل لاءِ بائڊن جو زور هڪ اهڙو قدم آهي جنهن جو تصور ڪرڻ مشڪل هو. آمريڪي عملدارن چيو آهي ته هڪ سفارتي معاهدو عرب-اسرائيلي تڪرار کي گهٽائڻ جي هڪ اهم علامتي نشاني هوندو ۽ آمريڪا لاءِ جيو پوليٽيڪل اهميت رکي سگهي ٿو. هنن جو چوڻ آهي ته سعودي عرب کي آمريڪا جي ويجهو آڻڻ سان سعودي عرب کي چين جي مدار مان ڪڍي سگهجي ٿو ۽ بيجنگ جي وچ اوڀر ۾ اثر رسوخ وڌائڻ جي ڪوششن کي ناڪام بڻائي سگهجي ٿو. آمريڪي پرڏيهي وزير انٿوني جي بلنڪن چيو آهي ته ٻنهي طرفن لاءِ ڪنهن معاهدي تي پهچڻ مشڪل هوندو.آمريڪي اسٽيٽ ڊپارٽمينٽ ڳالهين جي تفصيل تي تبصرو ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو، تازو مهينن ۾، وائيٽ هائوس جي عملدارن بااثر ڊيموڪريٽڪ قانون سازن کي ڳالهين تي بريفنگ ڏني آهي، جيڪي انتظاميه تي زور ڀري رهيا آهن ته ڊيل جي منظوري لاءِ قائل ڪرڻ جي ضرورت پوندي 67 ووٽ حاصل ڪرڻ لاءِ. سينيٽ ۾ ڊيموڪريٽس جي اڪثريت ڪيترن ئي موقعن تي واشنگٽن جي هٿيارن جي وڪرو ۽ رياض سان سيڪيورٽي تعاون کي محدود ڪرڻ لاءِ ووٽ ڏنو آهي.
رپورٽ موجب جاپان ۽ ڏکڻ ڪوريا سان آمريڪا جا الڳ الڳ دفاعي معاهدا 20هين صديءَ جي وچ ڌاري تباهه ڪندڙ جنگين کانپوءِ ٿيا ۽ جيئن ئي سرد جنگ شدت اختيار ڪري وئي ته آمريڪا عالمي سوويت يونين جي موجودگيءَ کي منهن ڏيڻ لاءِ عالمي اتحاد ٺاهڻ جي ڪوشش ڪرڻ تي مجبور ٿي ويو. جاپان سان پهريون آمريڪي سيڪيورٽي معاهدو 1951ع ۾ ٻي عالمي جنگ کانپوءِ جاپان تي آمريڪي قبضي دوران ٿيو ۽ پوءِ 1960ع ۾ ان تي نظرثاني ڪئي وئي. اهو آمريڪا کي هٿياربند فوجن کي اتي رکڻ جي اجازت ڏئي ٿو ۽ چوي ٿو ته جيڪڏهن ڪنهن عنصر جي خلاف حملو ڪيو وڃي. جاپان جي انتظامي علائقن مان ٻن ملڪن مان هڪ، هر ملڪ "پنهنجي آئيني شقن ۽ عملن جي مطابق گڏيل خطري کي منهن ڏيڻ لاء ڪم ڪندو.” آمريڪا ۽ ڏکڻ ڪوريا 1953 ۾ ساڳئي ٻولي سان هڪ سيڪيورٽي معاهدو ڪيو. جڏهن ڪوريا جي جنگ هڪ هٿياربنديءَ تحت ختم ٿي وئي. وائيٽ هائوس ۽ اسٽيٽ ڊپارٽمينٽ جي عملدارن لاڳاپن کي معمول تي آڻڻ جي ڪوشش لاءِ مئي کان وٺي سعودي عرب جا ڪيترائي دورا ڪيا آهن ۽ انهن نتن ياهو ۽ سندس ساٿين تي زور ڀريو آهي ته شهزادي محمد جا مطالبا پورا ڪرڻ لاءِ آمريڪي مبصرن کي طلب ڪيو آهي. بائڊن انتظاميه ڪنهن به ڊيل کان پاسو ڪرڻ لاءِ جيڪو اسرائيل جي حڪومت کي سياسي فتح ڏيندو جيڪو ان کي اقتدار ۾ رهڻ ۾ مدد ڏيندو.
