هڪ پاسي ڪارپوريٽ فارمنگ جي نئين پلان بعد سنڌو درياءَ مان ڇھه نوان ڪئنال ڪڍڻ جي رٿا تي تيزي سان ڪم جاري آهي ته ٻي پاسي سنڌ کي اڃا تائين ربيع جي فصلن جو پاڻي ناهي ملي سگهيو سنڌ جيڪا معاشي طور فصلن تي پلجندي آهي فصل لهندا آهن ته سنڌ خوشحال ٿي ويندي آهي پر هاڻي جيڪا حڪمرانن رٿا جوڙي آهي لڳي ٿو سنڌ کي ڀڙڀانگ ڪرڻ جي سوچ رکي وئي آهي.
تازو سنڌ آبادگار بورڊ ڦٽين، سارين، ڪڻڪ ۽ ڪمند جي اگھن ۾ وڏي لاٿ رپورٽ جاري ڪئي ويئي آهي، جنهن ۾ موسمياتي تبديليءَ جي اثرن ۽ آبادگارن کي وڏي مالي نقصان سبب انھن جي پيداوار ۾ 15 کان 20 سيڪڙو تائين گھٽتائي ٿيڻ جو انڪشاف ڪيو ويو آھي، جڏھن ته نارا ڪينال ۾ مقرر وقت کان اڳ ئي پاڻي گھٽائڻ ۽ دادو ڪينال جي پاڻي کڻڻ جي سگھه متاثر ٿيڻ تي سخت ڳڻتي ظاھر ڪئي وئي آهي.ڪالهھ حيدرآباد ۾ سنڌ آبادگار بورڊ جو اجلاس ٿيو هو جنهن جي سنڌ جي آبادگارن جي اڳواڻ صدر محمود نواز شاھ جي صدارت ڪئي هئي، جنهن ۾ سيد نديم شاھ، محمد ملوڪ نظاماڻي، عمران بوزدار، احسن ارباب، يار محمد لغاري، مصطفيٰ نواز شاھ، مراد علي شاھ بُڪيرائي، منظور سولنگي ۽ ٻين پڻ شرڪت ڪئي هئي.
ان جلاس ۾ 2024ع جي خريف جي مند جو جائزو ورتو ويو، جنهن ۾ پتو پيو ته تازو ختم ٿيل سال 2024 ۾ آبادگارن کي ڦٽين، سارين ۽ ڪمند جي پيداوار ۾ وڏو نقصان ٿيڻ جي ڪري ھن سال انھن جي پوک گذريل سال جي ڀيٽ ۾ 15 کان 20 سيڪڙو گهٽ ٿي آهي. ان پيداواري نقصان جو اھم ڪارڻ موسمياتي تبديلي سبب گرمي پد ۾ گھڻي واڌ ٿيڻ ھو. ان کان علاوه ڪپھه ، سارين، ڪڻڪ ۽ ڪمند جي اگھن ۾ وڏي گهٽتائي ۽ پيداواري خرچن ۾ واڌ پڻ انھن ڪارڻن ۾ شامل آھي.اجلاس ۾ انگ اکر پيش ڪندي چيو ويو هو ته جن ۾ سال 2023 ۾ ڦٽين جو في مڻ اگھه 7000روپين کان 10000 روپين تائين ھو جيڪو سال 2024 ۾ گھٽجي 7000 روپين کان 8000 روپين تائين ٿي ويو، سارين جو في مڻ اگھه سال 2023 ۾ 3000 روپين کان 3400 روپين تائين ھو جيڪو سال 2024 ۾ گھٽجي 2400 روپين کان 2800 روپين تائين پھتو، سال 2023 ۾ڪڻڪ جو في مڻ اگھه 4000 روپين کان 4100 روپين تائين ھو جيڪو سال 2024 ۾ گھٽجي 2800 روپين کان 3400 روپين تائين رھيو. اھڙي ريت ڪمند جو اگھه سال 2023 ۾ 425 روپيا في مڻ ھو جيڪو سال 2024 ۾ گھٽجي 400 روپيا ٿي ويو. هي آبادگارن کي جيڪو نقصان ٿيو آهي ان جو تدارڪ سنڌ سرڪار به ناهي ڪيو پر افسوس جي ڳالھه اها آهي ته هر سال فصلن جي نقصان سميت پاڻي کوٽ جو دانهون ڪندڙ هارين کي اڄ ڏينهن تائين ڪا سهولت نه ٿي ڏني وئي آهي جيڪڏهنن معاشي طور تي آبادگارن کي نقصان ٿيندو ته اهو اصل سنڌ جو ئي نقصان آهي وفاقي سرڪار سنڌ جو اهڙيون حالتون ڏسي به ڪا سوچ نٿي رکي جو هو اڃا هوڏ ڪري سنڌو مان ڇهھ ڪئنال ڪڍي پنجاب جون زمينون آباد ڪري رهيو آهي آبادگرن جي اجلاس ۾ اهو به ظاهر ڪيو ويو ته فصلن اگھن ۾ ايتري وڏي گھٽتائي حڪومت طرفان اوچتي ڊي ريگيوليشن جي ڪري ٿي آهي ان بابت حڪومت کي پھرين رٿابندي ڪري پوءِ ڊي ريگيوليشن پاليسي تي عمل ڪرڻ گهرجي ها.
اسٽوريج، پروسيسنگ ۽ مسابقتي مارڪيٽن جي غير موجودگي ۽ برآمدات تي پابندي جي نتيجي ۾ آبادگار مڊل مين، ذخيره اندوزن ۽ اجاره دارن جي ور چڙھي ويا. اجلاس ۾ اهو به چيو ويو ته ڦٽين، سارين، ڪڻڪ ۽ ڪمند مان رڳو چانور ئي آھن جن جي برآمد جي اجازت آھي باقي جنسن لاءِ رڳو مقامي مارڪيٽ تي ئي ڀاڙڻو پوي ٿو جتي انھن جا مناسب اگھه نه ٿا ملن. سنڌ آبادگار بورڊ ان تي حيراني جو اظھار ڪيو ته ٻيون حڪومتون مقامي پيداوار وڌائڻ لاءِ زور ڀرين ٿيون پر پاڪستان ۾ ملڪي پيداوار تي اجايا ٽيڪس مڙھيا ٿا وڃن. ھڪ پاسي حڪومت پرڏيھه مان ڪپھه گھرائڻ تي وڏو پرڏيھي ناڻو خرچ ڪري ٿي ڇڏي ته ٻي پاسي مقامي طور پيدا ٿيندڙ ڪپھه تي 18 سيڪڙو ٽيڪس مڙھي ڇڏيو آھي. سنڌ آبادگار بورڊ جي اجلاس ۾ نارا ڪينال ۽ دادو ڪينال جي آبادگارن کي ايندڙ ڏينھن ۾ مختلف ڪارڻن جي ڪري گھربل پاڻي نه ملڻ جا خدشا ظاھر ڪندي ڳڻتي جو اظھار ڪيو ويو.
اجلاس ۾ ٻڌايو ويو ته نارا ڪئنال کي ساليانو سار سنڀال لاءِ 6 جنوري کان 21 جنوري تائين بند ڪيو ويندو آھي پر هن سال مقرر وقت کان 25 ڏينهن اڳ ئي پاڻي گهٽايو ويو جنهن جي نتيجي ۾ پڇڙي وارن علائقن ۾ پاڻي جي سخت کوٽ پيدا ٿي وئي آهي. نارا ڪئنال جا ڪجھه علائقا اهڙا به آهن جتي وارا بندي جي مقرر وقت کان 15 کان 20 ڏينهن اڳ پاڻي بند ٿي ويو. انھن علائقن ۾ زير زمين پاڻي استعمال جوڳو نه آھي ۽ 30 ڏينھن تائين پاڻي نه ملڻ پوک لاءِ ھاڃيڪار ٿيندو، ان ڪري سنڌ آبادگار بورڊ گھر ڪئي آھي ته نارا ڪينال جي سالياني بندي جو مدو گهٽايو وڃي ۽ ان ۾ 15 جنوري کان پاڻي ڇڏيو وڃي. جڏهن 15 جنوري تي ڪئنال کوليو ويندو ته پڇڙي وارن علائقن تائين پاڻي جي پھچڻ ۾ به 7 ڏينھن لڳي ويندا. دادو ڪئنال جيڪو 5 لک ايڪڙزمين کي سيراب ڪري ٿو سو ھن وقت مقرر ٿيل مقدار ۾ پاڻي کڻڻ جي سگھه وڃائي ويٺو آھي جنھن جو ڪارڻ سکر بيراج جي اپ اسٽريم ۾سنڌونديءَ جي ساڄي پاسي سلٽنگ ٿيڻ آھي جيڪا ھڪ وڏي ڳڻتي جوڳي ڳالهھ آهي، گذريل ڪجھه وقت کان دادو ڪئنال ۾ پاڻي جي اڪثر وقت کوٽ رهي آھي. ان ڪري سکر بئراج تي سڌاري جي ضرورت آهي ٻي صورت ۾ دادو ڪئنال جي وڏي ڪمانڊ ايريا ۾ پاڻي جي سخت کوٽ پيدا ٿيندي.سنڌ آبادگار بورڊ جي اجلاس ۾ چيو ويو ته هي سالياني بندي جو وقت آهي ان ڪري آبپاشي نظام جي مناسب سار سنڀال ۽ کاٽي جي ڪم تي پورو ڌيان ڏنو وڃي.
سنڌ آبادگار بورڊ مطالبو ڪيو ته سمورن اسٽيڪ ھولڊرز ۽ لاڳاپيل آبادگارن کي کاٽي جي شيڊول کان آگاھ ڪيو وڃي ته جيئن ان تي صحيح عملدرآمد ۽ شفافيت ٿي سگھي.آبادگارن جي اهڙين حالتن ۾ سنڌ سرڪار کي ٿورو ڪجهھ اڳتي وڌي سندن جا مسئلا حل ڪرڻ گهرجن جيڪڏهن سنڌ ۾ زمينون آباد ڪندڙن سان تعاون نه ڪيو ويندو ته سنڌ کي جيڪو معاشي نقصان ٿيندو اهو تمام گهڻو آهي ان تي وفاق کي به ڌياڻ ڏيڻ گهرجي ڇو ته بک افلاس جيڪڏهن سنڌ اندر ٿيندي ته ان جا پاڇا ملڪ مٿان پوندا ائين نه ٿي جو بک مرندڙ ماڻهو ڪنهن انقلابي رستي تي نڪري پون پوءِ حڪمرانن کي روڪڻ جو موقعو نه ملي ۽ آبادگار پنهنجا حق وٺي پنهنجي وسيلا پاڻ هلائڻ شروع ڪن.
