پاڪستان ۾ وفاقي پاليسين جو ڌيان پنجاب جي زرعي ترقي تي، سنڌ کي بنجر بڻائڻ جي هڪ سنگين صورتحال پيداڪري ڇڏيو آهي. سنڌ جو عوام اهو سمجهي ٿو ته پاڪستان کي صرف پنجاب جي مفادن کي تحفظ ڏيڻ لاءِ ٺاهيو ويو آهي، ۽ اسٽيبلشمينٽ پاران ڪارپوريٽ فارمنگ جي نالي تي سنڌ جي وسيلن جو ناجائز استعمال ڪرڻ، سنڌ جي مستقبل کي خطري ۾ وجهي رهيو آهي. سنڌو درياهه مان غير قانوني ۽ ناجائز ڪئنالن جي کوٽائي،جيڪي پنجاب جي بنجر زمينن کي آباد ڪرڻ لاءِ ڪيا ويا آهن، سنڌ جي آبي وسيلن کي سخت متاثر ڪري رهيا آهن. سنڌ ۾ وڌندڙ پاڻي جي کوٽ ۽ ان جي نتيجي ۾ زرعي پيداوار ۾ گهٽتائي، سنڌ جي معاشي ۽ معاشرتي توازن کي بگاڙي رهي آهي.
پنجاب جي مفادن لاءِ وفاق جي سيون: ڪارپوريٽ فارمنگ
گذريل ڪجهه ڏهاڪن ۾ پاڪستان ۾ اسٽيبلشمينٽ ۽ سياسي اشرافيا جي پاليسين جو مرڪز بنيادي طور تي پنجاب جي ترقي ڪري رهيو آهي. پنجاب ۾ ڪارپوريٽ فارمنگ کي هٿي ڏيڻ لاءِ سنڌو درياهه مان وڏا ڪئنال ڪڍڻ، ان صورتحال کي وڌيڪ خراب ڪري ڇڏيو آهي. پنجاب ۾ زرعي ترقي لاءِ کنيل انهن قدمن جو نتيجو اهو نڪتو آهي ته سنڌ کي پنهنجي حصي جو پاڻي به گهٽ ملي رهيو آهي، جنهن سبب سنڌ جي زرعي زمينون سڪي رهيون آهن.
اسٽيبلشمينٽ پاران ڪارپوريٽ فارمنگ جي نالي تي پنجاب ۾ لکين ايڪڙن زمين آباد ڪرڻ لاءِ دريائي وسيلن جو استعمال، سنڌ جي زرعي معيشت لاءِ موت جي برابر آهي. سنڌ جي زرعي زمين جيڪا پهرين ئي پاڻي جي کوٽ جو شڪار هئي، هاڻي وڌيڪ خطرناڪ صورتحال کي منهن ڏئي رهي آهي. پاڻي جي ورڇ ۾ ناجائزي ۽ سنڌودرياهه جي رستي ۾ رڪاوٽن جو سبب آهي ته سنڌ ۾ فصل پوکڻ ڏکيو ٿي ويو آهي، جنهن سان سنڌ جي معاشي خوشحالي ختم ٿي رهي آهي.
بنجرٿيندڙ سنڌ: پاڻي جي کوٽ ۽ ان جا اثر
سنڌ جو پاڻي پنجاب ڏانهن منتقل ٿيڻ جي نتيجي ۾ سنڌ جي زرعي زمين بنجر ٿي رهي آهي. سنڌ ۾ پاڻي جي کوٽ جي نتيجي ۾ فصلن جي پيداوار ۾ تمام گهٽتائي اچي رهي آهي. سنڌ ۾ ڪڻڪ، چانور، ڪپهه ۽ ٻين فصلن جي پيداوار گهٽجي رهي آهي، جنهن سان سنڌ جي معيشت ۽ ماڻهن جي روزگار کي وڏو ڌچڪو لڳي رهيو آهي. جيڪڏهن اهو سلسلو جاري رهيو ته سنڌ جي
زرعي معيشت مڪمل طور تي تباهه ٿي ويندي.پاڻي جي کوٽ سان گڏ، زمين جي زرخيز هجڻ به متاثر ٿي رهي آهي، ۽ نتيجي ۾ سنڌ جون زمينون وڌندڙبنجرپڻي جو شڪار ٿي رهيون آهن. فصل پوکڻ لاءِ پاڻي جي کوٽ ۽ ان جي نتيجي ۾ زراعت ۾ گهٽتائي، سنڌجي روزگار ۽ خوراڪ جي پيداوار تي سڌو اثر وجهي رهي آهي. سنڌ جي عوام جو ان حوالي سان خدشو آهي ته جيڪڏهن اهو سلسلو جاري رهيو ته سنڌ جي زرعي معيشت ختم ٿي ويندي ۽ سنڌ جا ماڻهو غربت ۽ بدحاليءَجو شڪار ٿي ويندا.
بلوچستان ۽ بنگلاديش جهڙي صورتحال جو خطرو
سنڌ جي عوام ۾ اهو خدشو به وڌي رهيو آهي ته جيڪڏهن وفاقي حڪومت ۽ پنجابي اسٽيبلشمينٽ جو اهورويو جاري رهيو ته سنڌ جا حالتون بلوچستان وانگر ٿي وينديون. بلوچستان ۾ وفاقي ناانصافين ۽ وسيلن جي استحصال جي نتيجي ۾ علحدگي پسند تحريڪون اڀري چڪيون آهن، ۽ سنڌ ۾ به اهو خدشو آهي ته جيڪڏهن وفاق ۽ پنجابي اسٽيبلشمينٽ پاران سنڌ جي وسيلن تي قبضو جاري رهيو ته سنڌ جي عوام ۾ به ناراضگي وڌيويندي ۽ اها ناراضگي آزاديءَ جي تحريڪن جي صورت ۾ سامهون اچي سگهي ٿي.
سنڌ جي عوام کي اهو خدشو آهي ته جيڪڏهن صورتحال ائين ئي جاري رهي، ته سنڌ جو مستقبل به اوڀرپاڪستان (اڄ جو بنگلاديش) وانگر ٿي سگهي ٿو، جتي وفاقي ناانصافين جي نتيجي ۾ ملڪ جو هڪ حصو جدا ٿي ويوهو. سنڌ جي عوام جو اهو يقين آهي ته جيڪڏهن انهن جا وسيلا ۽ حق مٿن کان کسيا ويا ته اهي مجبور ٿي هڪ ڀرپور جدوجهد جو رستو اختيار ڪندا، جيئن انهن جا حق ۽ وسيلا محفوظ ٿي سگهن.
پاڻي جي کوٽ ۽ سنڌ جو مستقبل
پاڻي جي کوٽ جي ڪري سنڌ جو زرعي مستقبل انتهائي غير محفوظ بڻجي ويو آهي. سنڌو درياهه جيڪو سنڌجي معيشت جو اهم وسيلو آهي، ان تي ناجائز قبضو ڪندي وفاقي حڪومت، خاص طور تي پنجابي مفادن لاءِ پاڻي جي استعمال تي زور ڏنو آهي. سنڌ ۾ پاڻي جي کوٽ سان گڏوگڏ، سم ۽ ٿر جي وڌندڙ خطري سبب سنڌ جو زرعي خطو تيزيءَ سان بنجر ٿي رهيو آهي. اهو خطرو نه رڳو معاشي تباھي جو سبب بڻجي رهيوآهي، پر سماجي ۽ ثقافتي توازن کي به بگاڙي رهيو آهي.
سنڌو ندي تي سنڌ جو تاريخي ۽ قانوني حق ۽ پاڻي چوري جا مسئلا
سنڌو ندي سنڌ جي زندگيءَ جي لڪير آهي ۽ سنڌ جي تاريخي، ثقافتي، ۽ معاشي حقن جو بنيادي حصورهي آهي. سنڌو ندي سان سنڌ جي معاشرتي، زرعي، ۽ اقتصادي ترقي وابسته رهي آهي. تاريخي طور تي سنڌو ندي تي سنڌ جو حق اهو آهي ته ان جي وهڪري کي صوبائي سرحدن جي اندروني ضرورتن کي مدنظر رکندي منصفاڻي طريقي سان ورهايو وڃي. پر پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ، سنڌو ندي جي وهڪري تي ناجائز ڪنٽرول ۽ان مان غير قانوني ڪئنالن جي کوٽائي، خاص طور تي پنجاب جي مفادن لاءِ، هڪ سنگين تڪرار بڻجي ويو آهي.
