صنعتي انقلاب يورپ جي ترقي جو پھريون گيئر ھو جنھن کان پوءِ انساني ترقي توڙي سيڙپڪار جا معيار بدلجي ويا. جنھن کان پوءِ انساني ترقي جو ٻيون گيئر ٻين عالمي جنگ ھو جنھن جي نتيجي ۾ لکين انسان بيگناھ مارجي ويا، انساني سرمايو تباھ ٿي ويو يورپ بعد ۾ اک پٽي ته انساني جانيون سماج لاءِ قيمتي اثاثو آھن، ٻئين عالمي جنگ جي خاتمي کان پوءِ انساني ترقي جا معيار مڪمل طور تبديل ٿي ويا آھن.
گذريل ٻن ڏهاڪن کان پاڪستان ۾ انساني ترقيءَ جي مقصدن ۾ موجود رڪاوٽن کي ختم ناھي ڪري سگھيو. جنھن ۾معياري تعليم، بنيادي انساني سھولتن توڙي صحت جي سھولتن جي اڻھوند مان صاف ظاھر آھي ته انسان جي بھبود آبادي ۽ ترقي لاءِ ڪا به سيڙپڪاري نه ڪئي وئي آهي، انھن بنيادي سھولتن جي اڻھوند سبب ملڪ کي انساني سرمائي جي شديد بحران کي منھن ڏيڻو پئجي ويو آھي.
انساني ترقي جي ايجنڊا معيشت جي بحالي سان جڙيل ھوندي آھي. جڏھن معشيت تباھ ۽ برباد ھوندي ته انساني بحران جنم وٺندو. تازو ورلڊ بئنڪ جي 2023 جي انساني سرمائي جي رپورٽ ۽ ان سان گڏ هڪ روشن مستقبل لاءِ سڌارا هن تصور کي چٽو ڪن ٿا ته انساني ترقي ۾ پاڪستان جي ناڪامي تي سخت ڳڻتي جو اظهار ڪيو آهي. جنھن جو بنيادي سبب وڌندڙ آبادي جي خطرناڪ لھر بيروزگاري بنيادي سھولتون ڏيڻ ۾ رياست جي ناڪامي آھي ته اھا انساني سرمائي کي محفوظ ناھي ڪري سگھي. جنھن جو واضع مثال اسڪول کان ٻاهر ٻارن ۽ تعليم جھڙي قيمتي سرمائي کان نوجوانن جي اڪثريت محروم آھي.
ورلڊ بينڪ جي ڏنل ڊيٽا گذريل ٻن ڏهاڪن جي پاليسي جي ناڪامين کي نمايان ڪري ٿي، جيڪا ترقي جي ايجنڊا جي حوالي سان کوٽ جي نشاندهي ڪري ٿي. صحت جون بنيادي سھولتون نه ھجڻ سبب ھيلٿ يونٽ جي اڻھوند ڪري ٻارن جي موت جي شرح وڌي رھي آھي. تقريبن 360,000 ٻار هر سال مري ويندا آهن. ان کان سواءِ ٻارن جو وڏو تعداد خوراڪ جي کوٽ جي نتيجي ۾ مري وڃن ٿا.
آبادي جي ناقص منصوبابندي ۽ نتيجي ۾ وڌندڙ آبادي جي شرح انساني سرمائي جي بحران کي جنم ڏيڻ ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪيو آهي. ايستائين جو معاشي ماھرن کي اھا ڳالھه سمجھڻي پوندي ته معاشي سڌارن ۾ انساني ترقي کي شامل ڪرڻو پوندو ته جيئن اقتصادي بحالي لاءِ ترقي ۽ پيداوار کي يقيني بڻائي سگهجي.
جڏهن ويٽنام، انڊيا ۽ ٿائلنڊ جهڙن ملڪن کي ساڳئي طرح غير معمولي معاشي بحرانن کي منهن ڏيڻو پيو ته اهي معاشي چئلينجن کي منهن ڏيڻ جي قابل ٿي ويا. هڪ اتفاق راءِ سان اھو طئي ڪرڻو پوندو ته زرخيزي جي شرح کي گهٽائڻ هڪ پاليسي مقصد هجڻ گهرجي. ڪيترن ئي بااثر حلقن، توڙي معشيت جي ماهرن جي وچ ۾ اتفاق راءِ سان اھو طئي ڪرڻو پوندو ته زرخيزي جي شرح کي گهٽائڻ معاشي ترقي کي هٿي ڏيڻ لاءِ هڪ پاليسي مقصد هجڻ گهرجي. بنگلاديش جي ڪاميابيءَ جي ڪهاڻي اتي موجود آبادي جي منصوبابنديءَ جو ثبوت آهي.
نيشنل سيڪيورٽي پاليسي 2022 تحت انساني ترقي سيڪيورٽي ٿنڪ ٽينڪ جي ايجنڊا ۾ شامل آهي. پاڪستان جي غير روايتي خطرن کي منهن ڏيڻ لاءِ پاليسي لازمي طور تي آبادي جي منصوبه بندي هاڻي اعليٰ سطحي سيڪيورٽي ڳالهين ۾ بحث هيٺ آهي. اهو هاڻي وڏي پيماني تي قبول ڪيو ويو آهي ته جيڪڏهن رياستي وسيلن کي هر سال آبادي ۾ شامل ٿيڻ واري 6 ملين ٻارن کي مسلسل جاري رکڻ جي دٻاءُ کان آزاد ڪيو وڃي ته ٻي سيڙپڪاري تي ڌيان ڏئي سگھجي ٿو. خاص طور تي، هر سال روزگار جي ڳولا ۾ 2 ملين کان 3 ملين نوجوان هاڻي معيشت ۽ رياست جي بحران جو سبب بڻجي رھيا آھن.
نئين آبادي جي توازن کي معاشي ۽ رياستي مفاد ۾ ڏٺو وڃي، جنهن جي توثيق مذهبي ۽ سياسي پارٽين ٻنهي طرفان ڪئي وئي آهي، وسيلن ۽ آباديءَ جي تعداد جي وچ ۾ توازن قائم ڪرڻ جي ضرورت آهي. محدود معاشي ترقي ۽ آبادي جي منصوبابندي جي گهٽتائي سبب، ملڪ ماڻهن جي بنيادي ضرورتن جهڙوڪ کاڌو، تعليم، صحت ۽ روزگار کي پورو ڪرڻ کان لاچار آهي.
سياسي پارٽين پاران آبادي جي منصوبا بندي کي اوليت ڏيڻ تي اتفاق تڏهن ئي ممڪن آهي. گهٽ ٻارن توڙي گھٽ آبادي جي نتيجي ۾ ٻارن جي صحت، غذائيت ۽ اسڪولنگ سان لاڳاپيل فيصلا ڪرڻ ۾ پڻ والدين کي آساني ٿيندي. والدين، جيڪڏهن سندن اولاد کي مفت ۽ معياري تعليم ڏيڻ چاھين ٿا ته اھا رياست جي ذميواري آھي ته ٻارن جي سٺي نموني اسڪولنگ ڪئي وڃي جنھن سان معاشري ۾ توازن ۽ استحڪام پيدا ٿيندو. جيئن آئين جي آرٽيڪل ضمانت ڏني وئي آهي، ته يقينن پنهنجي ٻارن کي اسڪول موڪلڻ لاءِ بھتر چونڊ ڪندا.
سڀ کان پهرين ۽ اهم ڳالهه، رابطي واري مهم جي ضرورت آهي ۽ رضاڪارانه خانداني منصوبابندي کي هٿي ڏيڻ لاءِ عورتن ۽ ٻارن جي صحت کي بهتر بڻائڻ لاءِ سياسي ۽ مذهبي قيادت جي وچ ۾ معاهدي جي نقطي کي مضبوط ڪرڻ جي ضرورت آهي. انهي جي پٺيان انهن لکين عورتن ۽ جوڙن لاءِ سٺي معيار جون خدمتون حاصل ڪرڻ گهرجن جيڪي صحت ۽ معاشي سببن جي ڪري پنهنجي ايندڙ ٻار کي ملتوي ڪرڻ چاهين ٿا پر خانداني منصوبه بندي جي خدمتن تائين رسائي ڪرڻ کان قاصر آهن. ٻارن جي بهتر تعليم کي يقيني بڻائڻ لاءِ ننڍن خاندانن جو خيال جڙي پوندو جيڪڏهن مفت بنيادي تعليم حقيقت بڻجي وڃي.
موجود وسيلن جي مسئلي ۽ وڌندڙ آبادي جي ضرورتن جي حوالي سان سياسي پارٽين کي ھڪ پيج تي آڻڻ لاءِ انتهائي اهم آهي ته ڪيترائي سياستدان پنهنجي چونڊ منشور ۾ آبادي ۾”توازن“ جا ڪيترا پهلو شامل ڪرڻ لاءِ تيار آهن. يقينن، چونڊن کان پوءِ مضبوط سياسي ارادي کي يقيني بڻائڻ لاءِ وڌيڪ ڪم ڪرڻ جي ضرورت آهي ته جيئن آبادي جي منصوبابندي ۾ سيڙپڪاري ڪري وسيلن تي دٻاءُ گهٽجي. وسيلن تي بار کي گهٽائڻ صحت، تعليم، ۽ نوجوانن جي صلاحيتن جي تعمير ۾ وڌيڪ سيڙپڪاري جا نوان رستا کوليندو. ملڪ کي 240 ملين پاڪستانين جي انساني ترقيءَ تي ڌيان ڏيڻ گهرجي، جيڪڏھن ڪو ٻار اسڪول نه ٿو وڃي يا هڪ نوجوان عورت پنهنجي خاندان کي اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ جي خواهش کي هٿي ڏيڻ لاءِ قائل ڪرڻ کان پوءِ نوڪري جي ڳولا ۾ آهي ته ان کي رياست پاران جوڙيل ادارن پارن مدد مھيا ڪئي وڃي جنھن سان انساني ترقي توڙي سيڙپڪاري واري عمل ۾ مدد ملندي.
