سنڌ جي تاريخي حيثيت ۽ ثقافتي ورثو هميشه کان محبت، امن، ۽ رواداري جي علامت رهي آهي. سنڌ جي صوفي بزرگن، جهڙوڪ شاهه عبداللطيف ڀٽائي، سچل سرمست، ۽ قلندر شهباز، جي تعليم هميشه انسانيت، محبت ۽ مذهبي هم آهنگي کي اهميت ڏني آهي. انهن جي آدرشن تي قائم ٿيل سنڌي سماج ۾ مختلف مذهبن، عقيدن ۽ ثقافتن جا ماڻهو گڏجي محبت سان رهندا هئا. اڄ سنڌ ۾ رياستي پٺڀرائي سان وڌندڙ مذهبي انتهاپسندي ۽ دهشتگردي انهن صوفياڻين روايتن ۽ امن واري روپ کي داغدار ڪري ڇڏيو آهي.
مذهبي انتهاپسندي جو عروج: رياستي پٺڀرائي ۽ ان ان جا اثر
سنڌ ۾ مذهبي انتهاپسندي ۽ دهشتگردي جو وڌندڙ رجحان ان حقيقت کي واضح ڪري ٿو ته ڪجهه خاص مذهبي ۽ سياسي گروهن کي رياست جي پٺڀرائي حاصل آهي. اها پٺڀرائي کين نه رڳو پنهنجا انتهاپسند نظريا پکيڙڻ ۾ مدد ڏئي ٿي، پر قانون کان مٿانهون عمل ڪرڻ جي اجازت به ڏئي ٿي. پاڪستان جي تاريخ ۾ ڪجهه خاص مذهبي تنظيمن ۽ گروهن کي سياسي مقصدن لاءِ استعمال ڪيو ويو آهي، جيڪي وقت سان گڏوگڏ رياست اندر مضبوط ٿيندا ويا. انهن گروهن جو بنيادي مقصد پنهنجي خاص عقيدي کي زبردستي ٻين تي مڙهڻ ۽ مذهبي اختلافن کي ڀڙڪائڻ رهيو آهي.
صوفي سنڌ جو امن پسند روپ: هڪ تاريخي پسمنظر
سنڌ جي ڌرتي صدين کان صوفي ازم جي مرڪز طور سڃاتي ويندي آهي. سنڌ جا صوفي بزرگ نه رڳو مذهبي هم آهنگي جا پرچارڪ هئا، پر انهن پنهنجي سموري زندگي انسانيت، محبت، ۽ اخلاقيات جي پرچار ۾ گذاري. شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ پنهنجي شاعريءَ ذريعي مذهبي رواداري ۽ مختلف عقيدن جي وچ ۾ هم آهنگي پيدا ڪرڻ تي زور ڏنو. سچل سرمست پنهنجي ڪلام ۾ سڀني مذهبن جي عزت ۽ احترام جي ڳالهه ڪئي. قلندر شهباز به انساني ڀائيچاري ۽ محبت جو پيغام ڏنو، جنهن ڪري سنڌ کي هميشه امن، رواداري ۽ محبت جي ڌرتي سمجهيو ويندو هو.
مذهبي انتهاپسندي جو وڌندڙ لاڙو
اڄ، صوفي ازم جي تعليم۽ امن جي پيغام کي وساري، سنڌ ۾ مذهبي انتهاپسندي ۽ دهشتگردي جو زهر پکيڙيو پيو وڃي. مختلف مذهبي ۽ فرقه وارانه گروهن جو اثر سنڌي سماج ۾ تيزي سان وڌي رهيو آهي. انهن گروهن جي سرگرمين ۾ نه صرف صوفي ازم جي تعليم جي خلاف ورزي ٿي رهي آهي، پر انهن گروهن جي شدت پسنديءَ سان عوام ۾ خوف ۽ انتشار پڻ وڌي رهيو آهي. اهڙي ماحول ۾ صوفي بزرگن جي تعليم ۽ سنڌ جي امن واري تشخص کي برباد ڪيو پيو وڃي.
دهشتگردي جا اثر ۽ صوفي ثقافت جو زوال
دهشتگردي ۽ مذهبي انتهاپسندي جا سڀ کان وڏا اثر سنڌ جي امن ۽ ثقافتي ورثي تي پيا آهن. قلندر شهباز جي درگاهه تي ٿيل حملو ۽ ٻين صوفي بزرگن جي مزارن تي ٿيندڙ حملا ان حقيقت کي واضح ڪن ٿا ته دهشتگردي ۽ مذهبي انتهاپسندي جو مقصد نه رڳو صوفي ازم کي ختم ڪرڻ آهي، پر ان سان گڏوگڏ سنڌي سماج جي امن پسند ۽ محبت ڀري ثقافت کي به تباهه ڪرڻ آهي. اهي حملا هڪ رٿابنديءَ تحت ٿي رهيا آهن، جتي مذهبي انتهاپسند عناصر رياستي پشت پناهيءَ سان صوفي تعليم جي ڀڃڪڙي ۽ امن جي پيغام کي داغدار ڪري رهيا آهن.
رياستي پٺڀرائي ۽ سياسي مقصد
سنڌ ۾ مذهبي انتهاپسندي ۽ دهشتگردي کي رياستي پٺڀرائي حاصل هئڻ جا ڪيترائي مثال موجود آهن. ڪجهه سياسي ۽ مذهبي تنظيمن کي اقتدار حاصل ڪرڻ لاءِ انتهاپسند گروهن جي ضرورت رهي آهي. انهن گروهن کي مالي ۽ اخلاقي مدد مهيا ڪرڻ، انهن جي سرگرمين کي نظرانداز ڪرڻ ۽ انهن کي قانوني گرفت کان بچائڻ، رياست ۽ انتهاپسند عنصرن جي گهاٽي رابطي جا ثبوت آهن. ان ڪري، مذهبي انتهاپسندي ۽ دهشتگردي کي مڪمل طور تي ختم ڪرڻ لاءِ رياستي پاليسين ۽ انهن گروهن جي حمايت کي ختم ڪرڻ انتهائي ضروري آهي.
سنڌ ۾ وڌندڙ مذهبي انتهاپسندي ۽ دهشتگردي کي روڪڻ لاءِ صوفي ازم ۽ امن جي پيغام کي ٻيهر هٿي ڏيڻي پوندي. صوفي بزرگن جي تعليمات کي نون نسلن تائين پهچائڻ، ۽ مذهبي رواداري ۽ هم آهنگي کي هٿي ڏيڻ ضروري آهي. ان سان گڏوگڏ، رياست کي مذهبي انتهاپسند گروهن جي پٺڀرائي ڪرڻ بند ڪرڻي پوندي ۽ انهن خلاف سخت قانوني ڪارروائي ڪرڻي پوندي. سنڌ جي صوفي ۽ امن پسند ورثي کي محفوظ ڪرڻ ۽ مستقبل ۾ امن جي فضا کي بحال ڪرڻ لاءِ هر سطح تي مذهبي انتهاپسندي جي خلاف جدوجهد ڪرڻي پوندي.
