سنڌ جي اڄوڪي دور ۾ ڪيترائي واقعا صرف خبرون نه آهن، پر انهن جي اندر وقت جي ڌڙڪن لڪل هوندي آهي، اهڙي ڌڙڪن جيڪا قومن جي نفسيات جو رخ بدلائي ڇڏيندي آهي. سنڌ هاءِ ڪورٽ بار اليڪشن ۾ حسيب جماليءَ جي فتح به ساڳي اهميت رکي ٿي. اهو رڳو هڪ سيٽ، هڪ عهدي يا هڪ اميدوار جي ڪاميابي نه آهي؛ هي اصل ۾ سنڌ جي شعور جو اوچتو اُڀار، سنڌ جي غيراعلانيل بغاوت، ۽ سنڌ جي اندر هلندڙ نظرياتي طوفان جو پهريون باقاعده نتيجو آهي. هي فتح سنڌ ۾ هلندڙ سياسي بيزاري، روايتي حڪمران ڌرين جو زوال، ۽ سنڌ پرست سوچ جو طاقتور اُڀار جو اعلان آهي. هي اليڪشن سنڌ کي اهو سبق سيکاري وئي آهي ته طاقت جو بنياد ماڻهوءَ جو ذهن آهي، ووٽر جو ضمير آهي، ۽ اڳي کان ٺهيل سياسي حساب ڪتاب ڪڏهن به ماڻهوءَ جي بدلجندڙ نفسيات اڳيان بيهي نٿو سگهي.
سنڌ هاءِ ڪورٽ بار جو هي نتيجو پهريون دفعو ثابت ڪري ٿو ته سنڌ جو پڙهيل، باشعور، حساس ۽ قانوني شعور رکندڙ طبقو ڪنهن به پارٽي، ڪنهن به لابي، ڪنهن به هدايت يا حڪم تي نه، پر پنهنجي فڪر، پنهنجي ضمير ۽ پنهنجي اندر جي سچائيءَ تي ووٽ ڏيندو. هي نتيجو انهيءَ سنڌ جي نمائندگي ڪري ٿو جنهن صديون ظلم، استحصال،سياسي ۽ حڪومتي مداخلتون برداشت ڪيون، پر دل ۾ هميشه آزاديءَ جو شعلو زنده رکيو. هاڻي اهو شعلو شعور بڻجي سامهون اچي رهيو آهي. هي فتح دراصل سنڌ جي بيداريءَ جو نئون باب آهي، جنهن ۾ ماڻهو ٻڌڻ بجاءِ ڳالهائڻ سکيو آهي، مڃڻ بجاءِ سوال ڪرڻ سکيو آهي، ۽ برداشت ڪرڻ بدران رد ڪرڻ سکيو آهي.
پ پ پ جي سرڪار، سياست، حڪومتي اثر، لابي ۽ پنهنجن پراڻن جٽائن تي بيٺل اميدوارن لاءِ هي چونڊ هڪ سخت آزمائش هئي. ڏهاڪن کان بار سياست تي انهن جو اثر رسوخ موجود رهيو، پر هن دفعي اهو سڀ ڪجهه ڪنهن ڪم نه آيو. ڇو؟ ڇو ته سنڌ جو ماحول بدلجي رهيو آهي. ماڻهن ۾ اها جرئت پيدا ٿي چڪي آهي ته هو ڪنھن به ”نه بدلجندڙ طاقت“ کي بدلائي سگهن ٿا. پ پ پ جي اميدوارن جي شڪست اصل ۾ سندن سياست جي زوال جي علامت نه فقط بار ۾، پر سڄي سنڌ ۾ آهي. سنڌ جو نوجوان طبقو، جيڪو اڳي پ پ پ جو مضبوط ستون هو، هاڻي سوال ڪري ٿو، “اسان ڇو ڪنهن جي مرضيءَ تي پنهنجو مستقبل رکون؟ اسان ڇو ڪنهن جي اختيار کي مستقل سمجهون؟”
هي سوچ ئي انقلاب آهي، ۽ حسيب جماليءَ جي فتح اهو انقلاب زمين تي لاهي ڇڏيو.
انهن چونڊن ۾ جيڪو سڀ کان وڏو عنصر هو، اهو ”سنڌ پرست نظريو“ هو. اڳتي هلي پهريون دفعو نظريو ووٽن ۾ تبديل ٿيو. اڳي تائين قومپرستي يا سنڌ پرستي جذباتي بحث هو، ڪتابن ۾ موجود فڪر هو، ڪچهرين، شاعرن ۽ اديبن تائين محدود موضوع هو. پر هن دفعي اهو نظريو ووٽ بڻجي حقيقي سياسي قوت جي صورت ۾ سامهون آيو. سنڌ پرست سوچ صرف نعرو نه رهيو آھي؛ اهو عمل ٿي ويو آھي. اهو قوت سان اڀريو آهي جيڪو ڪنهن وڏي پارٽيءَ کي شڪست ڏئي سگهي ٿو. اهو فڪر آهي جيڪو ماڻهن کي خوف کان آزاد ڪري سگهي ٿو. اهو نفسيات آهي جيڪو سنڌ کي هڪ نئين سياسي منزل ڏيئي سگهي ٿو.
سنڌ جي تاريخ ۾ هميشه اهو مسئلو رهيو آهي ته ماڻهو دل سان ته قوم، سچائي ۽ اصول پسند هوندا آهن، پر ووٽ وقت ڪنهن مجبوري، ڪنهن لابي، ڪنهن سفارش يا ڪنهن ڊپ تحت اڳين طاقت کي ڏئي ڇڏيندا ھئا. هن دفعي پهريون دفعو اهو سلسلو ٽٽو آھي. وڪيلن، پڙهيل ماڻهن، شعوري طبقن ۽ نوجوانن پنهنجو ووٽ چونڊيو آھي، نه حڪم تي ڏنو آھي. هن دفعي چونڊيل ماڻهو حسيب جمالي آھي، ۽ هن جي ڪاميابي ڏسڻ سان لڳو ڄڻ بار ۾ نه پر سڄي سنڌ ۾ بيداري جو نغارو وڳو آهي.
حسيب جماليءَ جي ڪردار، اصول پسندي، سادگي، ميدان ۾ محنت، ۽ پنهنجي ڪم سان سچائيءَ وارو جذبو ماڻهن کي متاثر ڪيو. هن وٽ سرڪار جي طاقت نه هئي، پر هن وٽ “سچ جو وزن” هو. هن وٽ ڪو وڏو قبيلائي يا سرڪاري جٿو نه هو، پر هن وٽ ”ضمير وارا ماڻهو“ هئا. ۽ تاريخ شاهد آهي ته ضمير سياست کي شڪست ڏئي سگهي ٿي، ضمير لابيءَ کان وڏو هوندو آهي، ضمير طاقت کان وڌيڪ پائيدار هوندو آهي.
سرفراز ميتلو جي هار دراصل پ پ پ جي طاقتور سياسي ڊي اين اي ۾ دراڙ آهي. هي هار ٻڌائي ٿي ته پ پ پ هاڻي پنهنجن ووٽرن جي دلين مان نڪري رهي آهي، ڇو ته ماڻهو ڏسي چڪا آهن ته پ پ پ وٽ فڪر کان وڌيڪ مفاد آهي، اصولن کان وڌيڪ سياست آهي، ۽ ڪم کان وڌيڪ نالا آهن. ماڻهو هاڻي اهو سڀ ڪجهه قبول ڪرڻ لاءِ تيار نه آهن. سنڌ ۾ هاڻي احتساب جو نئون عمل شروع ٿي چڪو آهي—ماڻهو چوندڙن کي پرکين ٿا، رياست ۽ پارٽي جي طاقت کي نه.
سڀ کان اهم ڳالهه اها آهي ته هن اليڪشن جي نتيجي سان سنڌ جي نوجوان سوچ کي يقين ٿيو آهي ته ”اسان جيڪڏهن گڏ ٿي بيھون، ته ڪا طاقت اسان کي روڪي نٿي سگهي.“ هي جذبو مستقبل ۾ وڏا فيصلا ڪندو. جيڪڏهن بار ۾ پ پ پ شڪست کاڌي آهي ته سڀاڻي يونيورسٽين ۾ به کاڌي ويندي، شهرن ۾ به، يونينن ۾ به، ۽ پوءِ سياست ۾ به. ڇو ته قومون آهستي ساڳيو سبق سڄي سماج تي لاڳو ڪرڻ شروع ڪنديون آھن.
سنڌ جي تاريخ ۾ هي نتيجو هڪ اهم موڙ آهي، هڪ اهڙو موڙ جتان سنڌ کي پنهنجو پاڻ تي يقين پيدا ٿئي ٿو. سنڌ اڳي رڙندي هئي، هاڻي رد ڪري ٿي. سنڌ اڳي مڃيندي هئي، هاڻي پرکي ٿي. سنڌ اڳي دٻاءُ هيٺ ووٽ ڏيندي هئي، هاڻي اصولن تي ووٽ ڏئي ٿي. هي اوچتو سلسلو نه آهي؛ هي ڏهاڪن کان گڏ ٿيندڙ درد، بي وسي، ناانصافي ۽ استحصال جو ردعمل آهي.
سنڌ پرسُت سوچ جو اڀار اصل ۾ پنهنجي سڃاڻپ جي واپسي آهي. اها ماڻهن کي ياد ڏياريندي آهي ته اهي فقط ووٽر نه آهن؛ اهي فيصلا ڪندڙ آهن. اهي فقط سياست جا تماشائي نه آهن؛ اهي ان جي حقيقت بدلائيندڙ آهن. ۽ جڏهن به ڪو سماج پنهنجي بيداريءَ جي هن سطح تي پهچي وڃي، پوءِ ڪنھن به طاقت وٽ هن کي روڪڻ جي سگهه نه هوندي آهي.
حسيب جماليءَ جي فتح سنڌ کي اهو پيغام ڏنو آهي ته حق لاءِ بيهجي ته نتيجو ضرور ملندو. سچ ۾ وزن آهي، اصولن ۾ طاقت آهي، ۽ سنڌ جي شعور ۾ اها جرئت موجود آهي جيڪا وڏين کان وڏين طاقتور جماعتن کي شڪست ڏئي سگهي ٿي. هي فقط هڪ چونڊ نه هئي؛ هي ”سنڌ جي نئين سياست“ جو اعلان هو.
اڪيلو سوال جيڪو بچي ٿو اهو آهي: ڇا سنڌ هاڻي شڪست ڏيڻ سکيو آهي؟ ها، بلڪل سکيو آهي ۽ هن اليڪشن ان ڳالهه تي مهر لڳائي ڇڏي آهي. سنڌ هاڻي محبت ۾ نه، پر اصولن ۾ ووٽ ڏئي ٿي. سنڌ هاڻي خوف ۾ نه، پر سچ ۾ فيصلو ڪري ٿي. سنڌ هاڻي لابيءَ ۾ نه، پر شعور ۾ طاقت ڳولي ٿي. سنڌ هاڻي سياسي غلامي ۾ نه، پر سياسي خودمختياريءَ ڏانهن وڌي رهي آهي.
حسيب جماليءَ جي فتح، پ پ پ جي شڪست، ۽ سنڌ پرست نظريي جي ڪاميابيءَ سان تاريخ هڪ نئون باب کوليو آهي— سنڌ جو بيدار زمانو شروع ٿي چڪو آهي، ۽ هي سفر هاڻي رڪجڻ وارو نه آهي۔
