ايوب خان، جنرل ضياءُ ۽ پرويز مشرف کي مڪمل اختيارن سميت لڳ ڀڳ ڏهه ڏهه سال ملڪ تي حڪومت ڪرڻ جا موقعا مليا. پر ان جي باوجود وطن سڌرڻ بدران هر گذرندڙ ڏينهن سان وڌيڪ بگڙجندو ويو. عمر جا ٽيهه سال سندن حڪمرانيءَ جي نذر ڪرڻ بعد به اڄ وري مفاهمت جا مشورا ڏنا پيا وڃن. اهي مشورا ڏيندڙن ۾ اهڙا دوست به آهن، جن جي نيڪ نيتيءَ تي هڪ پل لاءِ به شڪ نٿو ڪري سگهجي. پر دعا ته دل مان نڪري ٿي ته شايد هن ڀيري جيڪا مفاهمت جي خواهش ڪئي پئي وڃي، سا ڪا سڦلتا کڻي اچي. مرڪ واريءَ مٽيءَ ڏانهن وڌندڙ پنهنجون اکيون اهو ئي خواب ڏسن ٿيون ته وطن خوشحال ٿئي ۽ غير ملڪي قرضن جي زنجيرن مان آزاد ٿئي.
ايوب خان جي دور ۾ “وڌايو زرعي پيداوار“ جي ٿيم تي ٻڌل هڪ ريڊيو پروگرام ٿيندو هو، جيڪو ڳوٺاڻن لاءِ مخصوص هوندو هو. ان پروگرام ۾ چوڌري نظام دين پنهنجي مزاحيه انداز ۾ ڳوٺاڻن جي سادي حڪمت کي عجيب نموني پيش ڪندو هو. اسڪول کان ڪاليج پهچڻ بعد خبر پئي ته هي پروگرام آمريڪي نشرياتي ماهرن جي صلاح سان هلندو هو، جنهن جو مقصد ڪميونزم خلاف اتحاد ۾ ايوب حڪومت کي مضبوط ڪرڻ هو. ان ئي دور ۾ آمريڪا کان ”مڪسي پڪ“ نالي سان هائبرڊ ڪڻڪ جو ٻج به آندو ويو، جنهن سان في ايڪڙ پيداوار ٻيڻي ٿي وئي. ساڳئي وقت زمين ۾ ڀاڻ استعمال ڪرڻ سان ”سون پوکيو“ جا اشتهار به اسان جي نصيب ۾ آيا. پر پيداوار وڌڻ جي باوجود 1965ع ۾ هند-پاڪ جنگ لڳي وئي. جنگ ۾ پاڻ کي سرخرو سمجهڻ کان پوءِ جڏهن ”معاهدو تاشقند“ ٿيو ته عوام ان کي غداريءَ سان ڀيٽيو. ان ئي ڏينهن ۾ 1967ع ۾ کنڊ جي کوٽ پيدا ٿي. ٻڌايو ويو ته ان جي پٺيان مردان جي هڪ سياسي خاندان جو هٿ هو، جن جو نمائندو ايوب حڪومت ۾ وزير به هو. عوام جو غصو، جيڪو اڳ ۾ ئي تاشقند معاهدي سبب ڇلڪيو پيو هو، کنڊ جي کوٽ سبب ٻيڻو ٿي ويو. ان دوران ايوب خان جي باصلاحيت سيڪريٽري اطلاعات الطاف گوهر 1968ع کي ترقي جي ڏهاڪي طور ملهائڻ جو اعلان ڪيو. پر جشن بدران عوام احتجاج ۾ نڪري آيا. سياستدانن سان ٿيل ايوب خان جي ”گول ميز ڪانفرنس“ به ناڪام ٿي. نتيجي ۾ ايوب خان استعيفيٰ ڏني ۽ پنهنجي ٺاهيل آئين مطابق اسپيڪر کي اقتدار ڏيڻ بدران جنرل يحيٰ ڏانهن منتقل ڪري ڇڏيو. پوءِ ڇا ٿيو، اها هاڻوڪي تاريخ آهي، جيڪا ورجائڻ جي ضرورت ناهي.
هاڻوڪي ڏينهن ۾، جڏهن مون سون جي چوٿين لهر ۾ گلگت-بلتستان، آزاد ڪشمير ۽ مالاڪنڊ ۾ ڪلاوڊ برسٽ سبب تباهيون ڏٺيون ته دل ڏکي پئي. اخبارن ۾ هڪ تصوير به ڏٺي، جتي ماڻهو وهندڙ ڪاٺيون پاڻيءَ مان ڪڍي گڏ ڪري رهيا هئا. اهي ڪاٺيون اصل ۾ فرنيچر يا عمارتن لاءِ وڏي محنت سان تيار ڪيون ويون هيون، پر هاڻي لٽجي لاوارث ٿي ويون هيون. ان مان صاف ظاهر ٿيو ته مافيا جي هٿ ۾ ڪيتري طاقت آهي. سوچيم ته ڇا ڪنهن رياستي اداري وٽ اهڙا انگ اکر آهن، جيڪي ٻڌائين ته رڳو هڪ سال اڳ گلگت، آزاد ڪشمير ۽ مالاڪنڊ ۾ ڪيترا وڻڻ باقاعده ٺيڪيداريءَ جي نظام تحت ڪٽيا ويا؟ يقيناً جن ماڻهن اهي وڻ ڪٽيا ۽ ڪاٺ جا سوداگر بڻيا، تن وٽ اها ڄاڻ هوندي. پر کين وائکو ڇو نه ڪيو وڃي ٿو؟ خيبر پختونخوا ۾ ته 2013ع کان پي ٽي آءِ اقتدار ۾ آهي. اتي سياسي استحڪام جو به ڪو وڏو مسئلو نه رهيو. ان جي باوجود به خوشحاليءَ جا ٻيٽ ڇو نه ٺهي سگهيا؟ عمران خان پاڻ کي ماحول دوست اڳواڻ طور پيش ڪندو رهيو، وڻن جي سوناميءَ جا دعويٰ به ٿيندا رهيا. پر حقيقت اها آهي ته ڏهه سال اقتدار ۾ رهڻ کان پوءِ به اتي غربت ۽ محروميءَ جا پاڙا مضبوط آهن.
هاڻي جڏهن علي امين گنڊاپور جي قيادت ۾ حدون پار ڪيون ويون آهن، تڏهن به استحڪام نصيب ناهي. ان ئي مالاڪنڊ ڊويزن ۾، جتي ڪلاوڊ برسٽ جي وڏي تباهي ٿي آهي، اتي گذريل مهينن ۾ دهشتگردي وري سر اُٿارڻ لڳي آهي. ڪيترن ئي علائقن مان ماڻهو لڏ پلاڻ ڪرڻ تي مجبور ٿيا آهن. پر جڏهن اهي بي گهر ماڻهو سرڪار جي مهيا ڪيل خيمن ۾ ويٺا ئي هئا ته اوچتو وري ڪلاوڊ برسٽ کين اجاڙي ڇڏيو. هاڻي سوال آهي ته جيڪڏهن انهن ڏکيائين جو بروقت ازالو نه ٿيو، ته ڇا اهي ماڻهو وري دهشتگردن جي وڪڙ ۾ نه ايندا؟ پوءِ اتي ڪهڙي مفاهمت ڪم ايندي؟
هاڻي جڏهن علي امين گنڊاپور جي قيادت ۾ حدون پار ڪيون ويون آهن، تڏهن به استحڪام نصيب ناهي. ان ئي مالاڪنڊ ڊويزن ۾، جتي ڪلاوڊ برسٽ جي وڏي تباهي ٿي آهي، اتي گذريل مهينن ۾ دهشتگردي وري سر اُٿارڻ لڳي آهي. ڪيترن ئي علائقن مان ماڻهو لڏ پلاڻ ڪرڻ تي مجبور ٿيا آهن. پر جڏهن اهي بي گهر ماڻهو سرڪار جي مهيا ڪيل خيمن ۾ ويٺا ئي هئا ته اوچتو وري ڪلاوڊ برسٽ کين اجاڙي ڇڏيو. هاڻي سوال آهي ته جيڪڏهن انهن ڏکيائين جو بروقت ازالو نه ٿيو، ته ڇا اهي ماڻهو وري دهشتگردن جي وڪڙ ۾ نه ايندا؟ پوءِ اتي ڪهڙي مفاهمت ڪم ايندي؟
