پهلگام حملي کان پوءِ ڀارت ۽ پاڪستان جي وچ ۾ وڌندڙ ڇڪتاڻ ڏکڻ ايشيا ۾ جنگ جي خوف کي ٻيهر جنم ڏنو آهي. بيان بازي تيز ٿي آھي، ۽ قومي جوش ٻنهي ملڪن کي جنگ ڏانھن ڌڪي رهيو آھي۔ ھندستان جي ھوڏ ۽ جنگي جنون پوري خطي لاءِ تباھي آڻي سگھي ٿو۔ پاڪستان ۾ ٽيهن کان مٿي شھادت کانپوءِ به پاڪستان جو صبر ۽ حڪمت عملي تدبر جو مظھر آھي۔ ان کي ڪمزوري سمجھڻ جھالت آھي۔ ڊرون حملا ۽ سموري ھندستاني اشتعال انگيز کانپوءِ به ھڪ سچ ڄاڻڻ جي ضرورت آھي : جنگ تڪرار نٿي نبري اها انساني مصيبت کي وڌائي ٿي، خاص طور تي غريب ماڻهن لاءِ ان پال سارتر جا لفظ سچا آهن: “جڏهن امير جنگ وڙهن ٿا، غريب مرن ٿا.” ڀارت لاءِ، جيڪو 2030 تائين $10 ٽريلين معيشت بڻجڻ جو خواب ڏسي ٿو، ۽ پاڪستان، جيڪو پنهنجي نازڪ معيشت کي مستحڪم ڪرڻ لاءِ جدوجهد ڪري رهيو آهي، تڪرار اهڙي آسائش آهي، جيڪا ڪو به برداشت نٿو ڪري سگهي. جنگ جي قيمت خالي پيٽ، تباهه ٿيل روزگار، ۽ غربت ۾ جڪڙيل نسلن ۾ ادا ڪرڻي پوي ٿي اھا قيمت ڪنهن به عارضي فتح کان گهڻو وڌيڪ آهي. اسان کي ھن ڏکي وقت ۾، جڏھن دل ھندستان کي شياد مزو چکائڻ لاءِ چوي ٿي، پر انسانيت جو درس چئي ٿو ته اسان امن لاءِ مطالبو ڪريون ۽ ان لاءِ ڪم ڪريون.
جنگ غريبن کان وسيلا کسي ٿي۔
ڀارت ۽ پاڪستان کي سخت سماجي معاشي چئلينجن کي منهن ڏيڻو پوي ٿو پيو، دنيا جي وڌ ۾ وڌ غريبن جو انگ ٻنھي ملڪن ۾ رھي ٿو، اھڙي حالتن ۾ جنگ اڃان حالتن کي وڌيڪ خراب ڪري ڇڏيندي. ھندستان ۾، غربت ۾ گهٽتائي جي باوجود، عالمي بئنڪ جي مطابق اڃا به 3 ڪروڙ کان وڌيڪ ماڻهو $2.15 کان گهٽ تي گذارو ڪن ٿا. پاڪستان جي صورتحال اڃا به وڌيڪ سنگين آهي، جتي 37 سيڪڙو آبادي غربت ۾ آهي ۽ 1 ڪروڙ ماڻهو سخت بک جو شڪار آهن. اهي انگ اکر صرف تعداد نه آهن اهي جدوجهد ڪندڙ خاندان، تعليم کان محروم ٻار، ۽ بھتري جي اميد ۾ جيئندڙ لکين خاندان آهن.
جنگ محدود ۽ اڻلڀ وسيلن کي فلاحي پروگرامن کان فوجي بجيٽ ڏانهن موڙيندي، انهن بحرانن کي وڌيڪ گهرو ڪندي. ڀارت جو 2024-25 لاءِ دفاعي خرچ، ڀارتي رپين ۾ 6.21 لک ڪروڙ آھي، جيڪو پاڪستان کان ڏھوڻون آھي۔ ان مان ڪجهه خرچ ڪرڻ سان صحت، تعليم، يا ٻهراڙي جي روزگار اسڪيمن کي وڌائي سگهي ٿو. جيتوڻيڪ پاڪستاني قوم ھر قسم جي قرباني ڏيڻ لاءِ تيار آھي پر اسان کي ڏاھپ سان فيصلا ڪرڻا آھن۔ پاڪستان، جيڪو آءِ ايم ايف جي بيل آئوٽ ۽ صرف $16 بلين جي پرڏيهي زرمبادلا جي ذخيرن تي ڀروسو ڪري ويٺو آھي سو ڊگھي تڪرار کي برداشت نٿو ڪري سگهي. موڊيز خبردار ڪيو آهي ته جنگ پاڪستان جي مالي استحڪام کي پوئتي ڌڪي ڇڏيندي، لکين ماڻهن کي غربت ۾ ڌڪيندي. جيئن ڊوائٽ ڊي. آئزن هائر چيو، “هر بندوق جو ٺهڻ، هر جنگي جهاز جو لانچ ٿيڻ، هر راڪيٽ جو فائر ٿيڻ، انهن جي وسيلن جي چوري آهي جيڪي بکيا آهن ۽ انگ اگھاڙا آھن.” غريب، جيڪي اڳ ۾ ئي جيئندان جي سخت ترين حالتن ۾ جڪڙیل ھوندا آهن، ان چوري جي سڀ کان وڏي قيمت ادا ڪندا.
بک جنگن مان يا ته وڌي ٿي يا جنم وٺي ٿي۔ ڪنھن ڏاھي چواڻي “غربت تشدد جي بدترين شڪل آهي.” جنگ، کاڌي جي عدم تحفظ ذريعي غربت کي وڌائي، سڀ کان وڌيڪ ڪمزور ۽ ڏتڙيل طبقن کي ان خطرناڪ هٿيار ، بُک جي ور چاڙھي ٿي؛ بک بڇڙو ٽول، داناءَ ديوانا ڪري!.
جنگ سپلائي چين(شين جي پيداوار کان وٺي واپرائيندڙ تائين پھچائڻ واري وڳ/سلسلو) کي چيڀاٽي خرچ وڌائي ٿي، کوٽ پيدا ڪري ٿي۔ ان ڪري مھنگائي کي وڌائيندي. پاڪستان جي کاڌي واري وکرن جي درآمد، جيڪا اڳ ۾ ئي دٻاءُ ۾ آهن، واپاري رستن جي بندش سبب 20-30 سيڪڙو وڌي سگهن ٿيون. ھندستان پڻ، تيل جي قيمتن جي جھٽڪن ۽ روپئي جي قدر ۾ گهٽتائي کي منهن ڏيندو، جيڪو ڪڻڪ ۽ ٻارڻ جهڙين ضروري شين جي قيمتن کي وڌائيندو. غريب، جيڪي پنهنجي آمدني جو وڏو حصو کاڌي تي خرچ ڪن ٿا، سڀ کان وڌيڪ متاثر ٿيندا. ٻنهي ملڪن ۾، بک جو خوف تڪرار جي سڌي سنئين نتيجي طور سامهون اچي ٿو۔
جنگ جا تڪڙا نقصان سپاھي ۽ عام ماڻھو ٿين ٿا، پر ان جا ڊگھي عرصي وارا شڪار غريب آهن. لڏپلاڻ، خاندانن کي پنھنجي ڌرتيءَ تان پاڙان پٽي اڇلائي ٿي ڇڏي ۽ مقامي معيشت کي تباهه ڪري ٿي. لائن آف ڪنٽرول (ايل او سي) ويجهو سرحدي ڳوٺ اڳ ۾ ئي خالي ٿي رهيا آهن، جنگ ۽ ان جي خوف سياحت مان ٿيندڙ روزگار کي ختم ڪري ڇڏيو آھي. 1947 جي ورهاڱي لکين ماڻهن کي بي گھر ڪيو، جن جا زخم اڄ به موجود آهن. نئون تڪرار ڇا اھڙي ڪنھن حالت کي ٻيهر جنم ڏيندو؟! اھو سوچي لڱ ڪانڊارجي ٿا وڃن.
روزگار پڻ متاثر ٿيندو. ھندستان جو غير رسمي ( انفارمل) مزدور طبقو، جيڪو ان جي ڪل مزدورن جو 90 سيڪڙو آهي، ۽ پاڪستان جا زرعي مزدور خاص طور تي ڪمزور آهن. 2020 جي ڪووڊ لاڪ ڊائون ڏيکاريو ته بحران غير رسمي مزدورن کي غربت ۾ ڪيئن ڌڪي ٿو جنگ ان کي تباهي واري سطح تي وڌائيندي. ننڍا هاري، رستن جا واپاري، ۽ روزاني اجرت تي ڪم ڪندڙ بيروزگاري کي منهن ڏيندا، بغير ڪنهن حفاظتي/ سماجي ساھتا جي جيڪو انهن جي ان اوچتو آيل بيروزگاري ۽ وڌيل غربت کي روڪي. جنگ جو انساني نقصان ميدان جنگ کان گهڻو پري تائين پکڙيل آهي، غريبن کي ھڪ دائمي محرومي جي ڪُنَ ۾ ڦاسائي ٿو.
معاشي تباهي: ته تاريخي پيرا کڻون؛ ننڍي جنگ جا معاشي خرچ حيران ڪندڙ آهن. 1999 جي ڪارگل تڪرار ۾ ڀارت روزانو 15 ڪروڙ ڀارتي روپيا خرچ ڪيا، جڏهن ته پاڪستان جي معيشت $1.2 بلين جي خرچن هيٺان اچي وئي. 2025 ۾، چار هفتن جي جنگ ڀارت کي روزانو $17.8 بلين جو نقصان پهچائي سگهي ٿي جيڪو 2010 ۾ یونان جي معاشي تباهي جي برابر آهي. پاڪستان جو روپيو ₨285/$ تائين ڪري سگهي ٿو، ۽ ڀارت جا مضبوط ذخيرا تيزي سان ختم ٿي ويندا. سيڙپڪارن جو اعتماد، جيڪو 2019 جي پلوما بحران دوران متزلزل ٿيو جڏهن ڀارتي مارڪيٽن مان 3,000 ڪروڙ نڪتا، غائب ٿي ويندو، ٻنهي ملڪن ۾ ترقي کي روڪيندو.
ان جا شديد اثرسڀ کان وڌيڪ غريبن تي پوندا. ڪرنسي/ناڻي جي ڪرندڙ ملهھ وارو بحران ضروري شين جي قيمتن کي وڌائيندو، جڏهن ته سرمايو نڪرڻ جي نتيجي ۾ روزگار پيدا ڪندڙ سيڙپڪاري کي روڪيندو. پاڪستان جي نازڪ معيشت، جيڪا پرڏيهي امداد سان جڙيل آهي، وجودي خطرن کي منهن ڏيندي. ڀارت، پنهنجي معاشي طاقت جي باوجود، پنهنجا ترقي جا هدف بلڪل حاصل نه ڪندو ۽ يقينن جنگي جنون جي ڪري ڀوڳيندو. جنگ، پنھنجي ھئيت ۾ ، هيٺاهين ڏانهن ڪرڻ آهي، جنهن جا پهريان شڪار غريب ٿيند آهن.
امن جو رستو: تباهي بدران سفارتڪاري
نبيرو جنگ جي وڌاءَ ۾ ناهي پر ڳالهين ۾ آهي. انڊس واٽر ٽريٽي کي بحال ڪرڻ ۽ واپاري رستن کي ٻيهر کولڻ، جيڪي هڪ وقت ۾ $1.2 بلين سالياني واپار جي سهولت فراهم ڪندا هئا، بک کي گهٽائي ۽ معيشتن کي مستحڪم ڪري سگهن ٿا. گڏيل وسيلن پاڻي، توانائي، ۽ واپار تي تعاون ٻنهي ملڪن کي گڏيل تباهي کان گهڻو وڌيڪ فائدو ڏيندو.
ترقي ۾ سيڙپڪاري اھم آھي نه ڪي نون جنگي سامان ۾! توبخانن ۾، اڳتي وڌڻ جو رستو آهي. ھندستان پنھنجي پاڙيسري ملڪن کي جنگي جنون ڏيکارڻ کان بھتر آھي پنھنجن غريبن لاءِ ته ڪري؛ ھون ءَ به پاڪستان ڪڏھن ھن کان ڊنو ناھي ۔ پاڪستان به پنهنجي توانائي کي تعليم ۽ صحت تي مرڪوز ڪري، لکين ماڻهن کي غربت مان ٻاهر ڪڍي سگهي ٿو. امن ترقي جي ضمانت ڏئي ٿو؛ جنگ تباھي ۽ پستي جو رستو آھي.
مغروري بدران انسانيت کي چونڊڻ:
جنگ طاقت جو مظاهرو ناهي پر ناڪاميءَ جو اقرار آهي. عالمي بئنڪ جي بک جي ٻڌایل ڊپن ۽ موڊيز جي معاشي اڳڪٿين هڪ خوفناڪ تصوير پيش ڪئي آهي: جنگ جي اصل قيمت تباهه ٿيل زندگين ۽ وڃايل مستقبل ۾ ڳڻي وڃي ٿي. ڀارت ۽ پاڪستان لاءِ، جيڪي تاريخ ۽ جغرافيائي طور جڙيل آهن، تڪرار انهن جي ماڻهن جي اميدن سان خيانت آهي. غريب، جن کي گهٽ ۾ گهٽ فائدو ۽ سڀ کان وڌيڪ نقصان آهي
اسان کي گھرجي ته عقل ۽ فھم سان حقيقت کي منهن ڏيون ۽ امن جو مطالبو ڪريون. تباهي بدران سفارتڪاري کي چونڊڻ سان، اسان اهڙو مستقبل چونڊیون ٿا جتي ڪو ٻار بکيو نه هجي، ڪو خاندان بي گھر نه هجي، ۽ ڪا برادري پوئتي نه رهي. اچو سارتر جي ۽ آئزن هاءِر جي دانائي تي ڌيان ڏيون، جنگ جي جاءِ تي امن چونڊون۔ اسان ھندستان کان نه ٿا ڊڄون نه ئي پاڪستان ڪمزور آھي!امن جو وقت هاڻي آهي.
