پاڪستان جي توانائي جي بحران سان جهيڙجندڙ معيشت لاءِ تيل ۽ گيس جي مقامي ذخيرن جي دريافت ڪنهن نعمت کان گهٽ نه آهي، پر سوال اهو آهي ته انهن وسيلن جي ڳولا ۾ واقعي ڪيتري ترقي ٿي آهي ۽ سڀ کان اهم ڳالهه – ڇا سنڌ ان شعبي ۾ ملڪ جي قيادت ڪري رهيو آهي؟
پاڪستان ڪريڊٽ ريٽنگ ايجنسي (PACRA) جي تازي رپورٽ موجب، ملڪ جي مختلف صوبن ۾ تيل ۽ گيس جي کوهن جي موجودگيءَ بابت ڄاڻ ڏيندي ٻڌايو ويو آهي ته ملڪ ۾ سڀ کان وڌيڪ تيل ۽ گيس جا کوهه سنڌ ۾ آهن، جتي 247 فعال کوهه ڪم ڪري رهيا آهن. ان جي ڀيٽ ۾ پنجاب ۾ 33، خيبرپختونخوا ۾ 15 ۽ بلوچستان ۾ رڳو 4 کوه ڪم ڪري رهيا آهن.
هي انگ ٻڌائي ٿو ته تيل ۽ گيس جي تلاش ۽ پيداوار جو وڏو دارومدار هن وقت سنڌ تي آهي، جتي قدرتي وسيلن جي ڳولا لاءِ سيڙپڪاري به وڌيڪ ٿي رهي آهي. ماڙِي فيلڊ، قادپور، سوئي، ۽ اچ فيلڊ جهڙيون پراڻيون فيلڊون به هن صوبي جي حصي ۾ اچن ٿيون، جن مان ڪجهه ۾ اڃا تائين پيداوار جاري آهي.
تجزيه نگارن جو خيال آهي ته سنڌ ۾ تيل ۽ گيس جي وڌيڪ موجودگي جا ٽي وڏا سبب آهن:
- جغرافيائي ساخت: سنڌ جي هيٺان جيولوجيڪل اسٽرڪچر، خاص طور تي انڊس بيسن، تيل ۽ گيس جي ذخيرن لاءِ سازگار سمجهي وڃي ٿي.
- انفرااسٽرڪچر: بندرگاهن جي ويجهو هجڻ، ريفائنريز جي موجودگي، ۽ گئس نيٽورڪ تائين رسائي هن صوبي کي وڌيڪ پرڪشش بڻائي ٿي.
- سيڪيورٽي: بلوچستان ۽ ڪجهه حصن جي خيبرپختونخوا جي ڀيٽ ۾ سنڌ ۾ سيڪيورٽي حالتون نسبتاً بهتر آهن، جنهن سان مقامي ۽ بين الاقوامي ڪمپنين لاءِ ڪم ڪرڻ آسان ٿيو آهي.
ٻين صوبن ۾ ڇو گهٽ سرگرمي؟
بلوچستان ۽ خيبرپختونخوا ۾ موجود وسيلا باوجود اڃا تائين گهڻي ترقي نٿا ڪري سگهن. ڊاڪٽر عافيه، پاڪستان انسٽيٽيوٽ آف ڊويلپمينٽ اڪنامڪس جي توانائي شعبي جي ماهر موجب انهن علائقن ۾ ڪم محدود هجڻ جي بنيادي سبب سيڪيورٽي خدشا، ٽيڪس جو غيرموزون ڍانچو ۽ وفاقي توڙي صوبائي حڪومتن جي پاليسين ۾ کوٽ آهن.
انهن سببن ڪري سنڌ تي وڌيڪ بار اچي ٿو، جيڪو هڪ طرف ملڪ جي توانائي ضرورتن جو وڏو حصو پورو ڪري ٿو، ته ٻئي طرف اوورايڪسپلائيٽيشن جو خطرو به وڌي ٿو.
مقامي پيداوار بمقابلي در آمد
پيٽروليم انفارميشن سروسز جي رپورٽ موجب پاڪستان ۾ تيل جي مقامي پيداوار هلندڙ مالي سال جي پهرين نون مهينن دوران 11 سيڪڙو گهٽ ٿي وئي آهي. ملڪ جي ڪل پيداوار، جنهن مان رڳو 10-15 سيڪڙو طلب پوري ٿئي ٿي، باقي 80-85 سيڪڙو تيل درآمد ڪيو وڃي ٿو، جنهن جو سڌو اثر ملڪي واپاري خساري تي پوي ٿو.
سنڌ جي تيل ۽ گيس جي شعبي ۾ وڌيڪ ترقي لاءِ چند اهم شرط ضروري آهن:
- سيڙپڪاري: هاڻوڪي کوهن مان نون امڪانن تائين وڌڻ لاءِ نئين سيڙپڪاري گهربل آهي، خاص طور تي ڊيپ ڊرلنگ ٽيڪنيڪ ۽ ٽيڪنالاجي جي اپ گريڊ لاءِ.
- گورننس: شفافيت، ڊيٽا شيئرنگ، ۽ صوبائي هم آهنگيءَ جي ضرورت آهي.
- مقامي ڀائيواري: مقامي آباديءَ سان سماجي معاهدو مضبوط ڪرڻ، جيئن سماجي مزاحمت کان بچي سگهجي.
سنڌ – امڪانن جي ڌرتي، پر محتاط انتظام جي ضرورت
ان ڳالهه ۾ ڪو شڪ ناهي ته سنڌ پاڪستان جي تيل ۽ گيس شعبي جو بنيادي مرڪز بڻجي چڪو آهي، پر جيڪڏهن حڪومت ۽ شعبي جا ذميوار ادارا مناسب پاليسين، سيڪيورٽي ۽ سهولت مهيا نه ڪندا، ته اهي امڪان وساري ڇڏيا ويندا. هينئر وقت آهي ته وفاقي ۽ صوبائي سطح تي توانائي پاليسي تي سنجيدگيءَ سان نظرثاني ڪئي وڃي ته جيئن سنڌ جا وسيلا نه رڳو مقامي ضرورتون پوريون ڪن، پر قومي توانائي سيڪيورٽي جي ضمانت بڻجي سگهن.
