عمران خان ۽ پاڪستان تحريڪ انصاف جي سياست ۾ ڪاميابي، وڏي حد تائين پاڪستان جي اسٽبلشمينٽ سان مضبوط رابطن جي ڪري ممڪن بڻبي هئي. 2018 جي عام چونڊن ۾ پي ٽي آءِ جي ڪاميابي ۽ عمران خان جي وزيراعظم ٿيڻ کي فوج جي مدد سان ڳنڍيو ويندو هو، ۽ ان کي "هائبرڊ حڪومت” جو نالو ڏنو ويو هو. پر هن اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ فوج سان سياسي معاملن تي اختلافن ۽ ٽڪراءَ جو سلسلو شروع ٿيو،
پاڪستان جي سياسي تاريخ ۾ فوج ۽ سياسي جماعتن جي وچ ۾ ڇڪتاڻ ڪو نئون معاملو ناهي، پر عمران خان ۽ پي ٽي آءِ جو فوج سان ٽڪراءُ خاص طور تي ڏکيو ۽ ڳنڀير صورت اختيار ڪري چڪو آهي. پاڪستان ۾ فوج هڪ اهم سياسي قوت رهي آهي ۽ اسٽيبلشمينٽ جو ڪردار مختلف وقتن تي سياسي عمل ۾ اثرانداز ٿيندو رهيو آهي. عمران خان جي 2018 ۾ وزيراعظم بڻجڻ کان پوءِ فوج ۽ حڪومت وچ ۾ لاڳاپا خوشگوار رهيا، ۽ هن دور کي "هائبرڊ حڪومت” جو نالو ڏنو ويو، جنهن ۾ سياسي حڪومت ۽ فوج گڏجي ڪم ڪري رهيا هئا. پر 2022 ۾ عمران خان جي اقتدار جي خاتمي کان پوءِ فوج ۽ پي ٽي آءِ جي وچ ۾ ڇڪتاڻ تيز ٿي وئي، ۽ هاڻي سوال اهو آهي ته هي ٽڪراءُ ڪٿي ختم ٿيندو؟
عمران خان جو اسٽيبلشمينٽ سان ٽڪر: سبب ۽ نتيجا
عمران خان جي اقتدار ختم ٿيڻ کان پوءِ هن فوجي اسٽبلشمينٽ تي پنهنجي حڪومت کي ختم ڪرڻ جو الزام لڳايو. هن خاص طور تي اڳوڻي آرمي چيف جنرل قمر جاويد باجوه کي پنهنجي هٽائڻ جي سازش ۾ شامل قرار ڏنو. عمران خان جي بيان بازي ۽ فوج تي تنقيد ان نقطي تي پهچي وئي جو پي ٽي آءِ جي ڪارڪنن ۽ اڳواڻن فوجي ادارن تي تنقيد ڪرڻ شروع ڪئي. اهو عمل پي ٽي آءِ جي جلسن، ميڊيا، ۽ سوشل ميڊيا پليٽفارمز تي پڻ نظر آيو.هن ڇڪتاڻ جي نتيجي ۾، فوجي اسٽبلشمينٽ ۽ پي ٽي آءِ وچ ۾ اعتماد جي کوٽ وڌندي وئي. عمران خان جو موقف هو ته اسٽبلشمينٽ پنهنجي طاقت کي سياسي مفادن لاءِ استعمال ڪري رهي آهي، جڏهن ته فوجي قيادت جو موقف آهي ته فوج کي سياسي معاملن کان پري رکيو وڃي.
سوال اهو آهي ته هي ٽڪر ڪٿي ختم ٿيندو؟ پاڪستان جي تاريخ ۾ فوجي اسٽبلشمينٽ ۽ سياسي جماعتن جي وچ ۾ ڇڪتاڻ ڪيترائي دفعا ڏٺي وئي آهي، پر عمران خان ۽ فوج وچ ۾ موجوده ڇڪتاڻ غير معمولي آهي. عمران خان جي مقبوليت ۽ فوج جي سياسي اثر جي وچ ۾ توازن ڳولڻ مشڪل آهي. ان جو دارومدار ان ڳالهه تي هوندو ته عمران خان ۽ اسٽيبلشمينٽ پنهنجي اختلافن کي ڪيئن حل ڪن ٿا ۽ ڇا سياسي قوتون ان ڇڪتاڻ ۾ ڪردار ادا ڪري سگهن ٿيون.
سياسي مفادن لاءِ سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس ۽ ججن جي رٽائرڊمينٽ ۾ واڌ وارو قانون
پاڪستان جي سياسي منظرنامي ۾ عدليا جي آزادي هميشه هڪ اهم ۽ حساس معاملو رهي آهي. گذريل ڪجھه سالن ۾، عدليا تي سياسي دٻاءُ ۽ مفادن لاءِ استعمال ٿيڻ جا الزام لڳندا رهيا آهن. خاص طور تي سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس ۽ ججن جي رٽائرڊمينٽ ۾ واڌ ڪرڻ جو امڪاني قانون هڪ نئون تڪرار بڻجي رهيو آهي.
رٽائرمينٽ ۾ واڌ: قانوني ۽ سياسي تناظر
هن قانون تحت، چيف جسٽس ۽ ٻين ججن جي رٽائرڊمينٽ جي عمر ۾ واڌ ڪرڻ جي تجويز پيش ڪئي وئي آهي. هن قانون جا حامي دليل ڏين ٿا ته اهو عدليا جي تجربيڪار ججن کي وڌيڪ وقت لاءِ خدمت ڪرڻ جي اجازت ڏئي ٿو، خاص طور تي انهن حالتن ۾ جتي ملڪ ۾ آئيني ۽ قانوني بحرانن کي حل ڪرڻ لاءِ تجربي جي ضرورت آهي.
پر ناقدن جو چوڻ آهي ته هي قانون سياسي مفادن لاءِ استعمال ٿي سگهي ٿو، جتي حڪمران ڌريون پنهنجي پسند جا جج برقرار رکڻ لاءِ هن قانون جو فائدو وٺنديون. اهڙي قانون سازي سان عدليا جي آزادي ۽ غير جانبداري تي سوال اٿن ٿا. ان کان سواءِ، اهو سوال پڻ سامهون اچي ٿو ته ڇا سياسي پارٽيون پنهنجي مفادن لاءِ قانوني ۽ آئيني ادارن کي استعمال ڪري رهيون آهن.
ڪي پي ڪي ۾ بگڙجندڙ صورتحال ۽ طالبان جو وڌندڙ اثر
ڪي پي ڪي ۾ طالبان جو اثر ۽ امن امان جو مسئلو ملڪ لاءِ هڪ وڏو چئلينج بڻجي چڪو آهي. افغانستان ۾ طالبان جي ٻيهر اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ، پاڪستان جي سرحدي علائقن ۾ خاص طور تي طالبان جي سرگرمين ۾ تيزي آئي آهي. ڪي پي ڪي ۾ طالبان جي حملن ۽ دهشتگردي جي واقعن ۾ اضافو ڏٺو پيو وڃي، جنهن سان علائقي ۾ امن امان جو بحران وڌندو پيو وڃي.
طالبان جو وڌندڙ اثر: ڪارڻ ۽ نتيجا
ڪي پي ڪي ۾ طالبان جو اثر وڌڻ جا ڪيترائي سبب آهن. هڪ وڏو ڪارڻ افغانستان ۾ طالبان جي حڪومت آهي، جنهن جو اثر پاڪستان ۾ طالبان جي سرگرمين تي پڻ پيو آهي. قبائلي علائقن ۽ سرحدي ضلعن ۾ طالبان جي موجودگي وڌي رهي آهي، ۽ اهي علائقا اڻ سڌي طرح انهن جي ڪنٽرول ۾ اچي رهيا آهن.
طالبان جي وڌندڙ اثر سان گڏوگڏ دهشتگردي جي واقعن ۾ اضافو ٿي رهيو آهي، جنهن سان عوامي زندگي تي وڏو اثر پئجي رهيو آهي. فوجي آپريشنن ۽ امن معاهدن جي باوجود، ڪي پي ڪي ۾ امن بحال ڪرڻ ۾ ڪاميابي حاصل نه ٿي سگهي آهي. دهشتگردي ۽ طالبان جي وڌندڙ سرگرمين سان حڪومت ۽ فوجي ادارن لاءِ هڪ وڏو چئلينج پيدا ٿي رهيو آهي ته ڪيئن ان صورتحال کي ڪنٽرول ۾ آڻي سگهجي.فوجي حڪمت عمليون ۽ ناڪامي فوجي اسٽبلشمينٽ پاران طالبان جي وڌندڙ اثر کي روڪڻ لاءِ مختلف حڪمت عمليون اختيار ڪيون ويون آهن. فوجي آپريشنز، امن معاهدا، ۽ سياسي حڪمت عملي کي گڏجي استعمال ڪرڻ جا طريقا اختيار ڪيا ويا آهن، پر اهي گهڻي عرصي تائين اثرائتا ثابت نه ٿيا آهن. طالبان سان امن معاهدن ۽ ڳالهين جو عمل گهڻو ڪري ناڪام رهيو آهي، ۽ اهي معاهدا مختصر وقت لاءِ امن جو سبب بڻيا آهن پر طويل مدت لاءِ ڪو به حل فراهم نه ڪري سگهيا آهن.ڪي پي ڪي جي صورتحال جو سياسي ۽ سماجي اثر ڪي پي ڪي ۾ بگڙجندڙ صورتحال جو اثر نه رڳو ان علائقي تائين محدود آهي، پر اهو پوري ملڪ جي سلامتي ۽ استحڪام لاءِ خطرو بڻجي رهيو آهي. ملڪ جي اقتصادي صورتحال تي پڻ ان جو اثر آهي، ڇو ته دهشتگردي ۽ غير يقيني حالتن سان گڏوگڏ سياسي عدم استحڪام معاشي سرگرمين کي متاثر ڪري رهيو آهي. ڪي پي ڪي ۾ وڌندڙ دهشتگردي ۽ طالبان جي سرگرمين سان پوري ملڪ ۾ امن امان جو مسئلو شدت اختيار ڪري رهيو آهي.
عمران خان ۽ اسٽبلشمينٽ وچ ۾ ڇڪتاڻ، سپريم ڪورٽ جي ججن جي رٽائرمينٽ ۾ واڌ وارو قانون، ۽ ڪي پي ڪي ۾ طالبان جي وڌندڙ اثر سان گڏوگڏ امن امان جي بگڙجندڙ صورتحال ، پاڪستان جي سياست ۽ سلامتي لاءِ وڏا چئلينج آهن. ملڪ ۾ موجوده سياسي ۽ عدالتي ڇڪتاڻ، ۽ ڪي پي ڪي ۾ طالبان جي سرگرمين سان لاڳاپيل معاملن جو حل ڳولڻ لاءِ ملڪ جي قيادت کي هڪ مضبوط، غير جانبدار ۽ اتفاق راءِ تي ٻڌل حڪمت عملي اختيار ڪرڻي پوندي.
ڪي پي ڪي جي صورتحال جو سياسي ۽ سماجي اثر ڪي پي ڪي ۾ بگڙجندڙ صورتحال جو اثر نه رڳو ان علائقي تائين محدود آهي، پر اهو پوري ملڪ جي سلامتي ۽ استحڪام لاءِ خطرو بڻجي رهيو آهي. ملڪ جي اقتصادي صورتحال تي پڻ ان جو اثر آهي، ڇو ته دهشتگردي ۽ غير يقيني حالتن سان گڏوگڏ سياسي عدم استحڪام معاشي سرگرمين کي متاثر ڪري رهيو آهي. ڪي پي ڪي ۾ وڌندڙ دهشتگردي ۽ طالبان جي سرگرمين سان پوري ملڪ ۾ امن امان جو مسئلو شدت اختيار ڪري رهيو آهي.عمران خان ۽ اسٽبلشمينٽ وچ ۾ ڇڪتاڻ، سپريم ڪورٽ جي ججن جي رٽائرمينٽ ۾ واڌ وارو قانون، ۽ ڪي پي ڪي ۾ طالبان جي وڌندڙ اثر سان گڏوگڏ امن امان جي بگڙجندڙ صورتحال ، پاڪستان جي سياست ۽ سلامتي لاءِ وڏا چئلينج آهن. ملڪ ۾ موجوده سياسي ۽ عدالتي ڇڪتاڻ، ۽ ڪي پي ڪي ۾ طالبان جي سرگرمين سان لاڳاپيل معاملن جو حل ڳولڻ لاءِ ملڪ جي قيادت کي هڪ مضبوط، غير جانبدار ۽ اتفاق راءِ تي ٻڌل حڪمت عملي اختيار ڪرڻي پوندي.
